مقدمه :
بیماریهای آمیزشی یکی از شایعترین بیماریها در جهان بوده و در بسیاری از کشورها همچنان بعنوان یک معضل بزرگ برای بهداشت عمومی باقیمانده است . ظهور و انتشار آلودگی HIV و بیماری ایدز در روند کنترل سایر بیماریهای آمیزشی تاثیربسزایی گذاشته است . همزمان مقاوم شدن انواع مختلفي از پاتوژنهاي ايجاد كننده بيماريهاي آميزشي مشكل كنترل اين بيماريزا افزون نموده است.
اعتقاد بر این است که نه تنها بروز انواع STI در بسیاری از کشورها رو به افزایش است ، که عدم تشخیص و درمان زودرس این بیماریها عوارض جدی متعددی از قبیل مرگ جنین ، عفونتهای دوران نوزادی و شیر خوارگی ، ناباوری حاملگی های خارج از رحمی ، سرطانهای آنوژنیتال و بالاخره مرگ را سبب می شود .
بیماریهای مقاربتی چمه در انواع همراه با زخم و چه بدون زخم خطر سرایت جنسی HIV را افزایش می دهند . همچنین آلودگی HIV درمان سایر بیماریهای آمیزشی را نیز با مشکل مواجه نموده است .
برای مثال درمان شانکروئید بدلیل سرکوب سیستم ایمنی ناشی از آلودگی همزمان با HIV بطور فزاینده ای مشکل شده است .
روند رو به افزایش مقاومت بسياري از پاتوژنهاي عامل بيماريهاي آميزشي سبب بي‌اثر شدن رژيم‌هاي درماني ارزانقيمت گرديده است. از طرف ديگر داروهاي جديد نظير سفالوسپورين‌هاي نسل سوم و فاوروكينولونها كه از قابليت درمان موارد مقاوم به دارو برخوردارند، گران قيمت بوده و مشكلات متعددي را در راستاي درمان بيماران و كنترل زنجيره انتقال آلودگي در جامعه بدنبال خواهد داشت.
تعریف :
بیماریهای آمیزشی عبارت از بیماریهایی است که عمدتا در نتیجه تماس جنسی با فرد آلوده و یا زا طریق مادر آلوده به کودک منتقل می گردند . تاکنون بیش از 20 بیماری و سندرم تحت این عنوان نامیده شده اند . طبق گزارش های سازمان بهداشت جهانی با توجمه به اینکه بیماریهای آمیزشی در دنیا و در کشور ما رو به افزایش است و نظر به مسری بودن این بیماریها و عوارض ناشی از عدم درمان پیشگیری و کنترل بیماریهای آمیزشی ضروری است .
برخی از بیماریها که از طریق آمیزشی منتقل می شوند ، با استفاده از سوزن مشترک در میان معتادان تزریقی نیز انتقال می یابند که مهمترین آنها هپاتیت B ،C و ایدز می باشند .
بیماریهای آمیزشی در جهان خیلی شایع هستند و موجب میزان ابتلاء (Morbidity) بالا به علت بیماری ، عوارض جانبی و عوااقبی نظیر بیماری التهابی لگن ، تنگی مجرا،نازایی و سرطان گردن رحم میشوند.
بيماريهاي آميزشي مي‌توانند باعث بالا رفتن خطر حاملگي نابجا در زنان شوند و ممكن است بعلت خونريزي شديد و ناگهاني بدنبال پارگي لوله فالوپ، منجر به مرگ گردند. در دو سوم يا بيشتر زنان باردار مبتلا به سيفليس اوليه عفونت از طريق جفت به جنين سرايت مي‌كند. عواقب بيماريهاي آميزشي فقط به خود بيماران محدود نمي‌شوند. اگر زنان باردار مبتلا به بيماريهاي آميزشي شوند ممكن است پيامدهايي نظير سقط خود به خود، تولد زودرس، مرده زايي، مرگ داخل رحمي، تولد با وزن پايين و عفونت چشمها و ريه‌ها در جنين و نوزاد ايجاد نمايد.
بیماریهای آمیزشی هم در کشورهای در حال توسعه و هم در کشورهای توسعه یافته شایع می باشند . بیماریهای آمیزشی شامل عفونت HIV که غالبا به واسطه تماس جنسی منتقل می گردند ، مهمترین عامل بیماری در بین مردان جوان (15-24 ساله ) و دومین عامل مهم بعد از علل مادری در بین زنان جوان در جهان در حال توسعه می باشند . این بیماریها جزء ده علتی هستند که در صدر عوامل سبب ساز از دست رفتن روزهای سلامتی در بزرگسالان مناطق شهری کشورهای در حال توسعه ، قرار دارند.
تخمین زده می شود عوارض ناشی از بیماریهای آمیزشی ممکن است مسئول 17% از دست دادن کارآیی سالهای حیات بعلت بیماری در مناطق شهری زیر صحرای آفریقا باشند .
در جهان تغييرات گسترده‌اي در الگوي عفونتهاي بيماريهاي آميزشي اتفاق مي‌افتد. از نظر تاريخچه، سوزاك و سيفليس دو بيماري آميزشي هستند كه بطور وسيعي شناخته شده‌اند. ميزان‌هاي آنها در سالهاي اخير در كشورهاي صنعتي و در تعدادي از كشورهاي در حال توسعه كاهش پيدا كرده است. از طرف ديگر، تعدادي بيماري آميزشي جديد، اخيرا شناخته شده‌اند كه ميزان آنها سريعاً افزايش مي‌يابد. از اين ميان تريكومونيازيس، كانديديازيس، اورتريت غيركونوكوكسي، زگيل دستگاه تناسلی ، شانکروئید ، لنفوگرانوم و نروم ، تب خال دستگاه تناسلی و زگیل های تناسلی شایعتر از سوزاک و سیفلیس می باشند .
اگر چه بیماریهای آمیزشی ، قابل پیشگیری و تعدادی از آنها قابل درمان می باشند ولی تلاشها برای کاهش و کنترل مشکل بیماریهای آمیزشی بویژه در کشورهای در حال توسعه ، خیلی محدود شده است .
روند همه گیر شناسی STD در نقاط مختلف جهان متفاوت می باشند . در اروپای غربی بروز سوزاکو عفونت کلامیدیایی کاهش محسوسی داشته است . این کاهش که پیش از کشف ایدز ، قبل از فعالیتهای پیشگیری ایدز در مقیاس وسیع ، شروع شد ، احتمالا ناشی از فراهم بودن امکان درمان STD ، آموزش جنبی در مدارس و استفاده از کاندوم می باشند .از طرف دیگر بروز STD در اروپای شرقی و آسیای مرکزی رو به افزایش است . درکشورهای در حال توسعه ، STD یک مشکل بهداشتی بزرک در میان بالغین می باشد .
بر اساس اطلاعات موجود از گزارش ها و مطالعات مختلف ، سازمان جهانی بهداشت (WHO) وقوع 333 میلیون مورد جدید از چهار بیماری آمیزشی علاج پذیر (سوزاک ، سیفلیس ، عفونت کلامیدیا و تریکومونیازیس) در جهان در طی سال 1995 میلادی تخمین زده است .
عامل اکثر این موارد عفونت تریکومونیازیس می باشد . بعد به ترتیب عفونت کلامیدیایی ، گونوره و سیفلیس هستند . وقتی سایر بیماریهای آمیزشی که میزان بروزشان کم نیست نیز در این مقوله وارد شوند ، روشن می گردد بیماریهای آمیزشی باعث میزان ابتلاء (Mobidity) و میزان مرگ و میر (Mortality) بالایی در جهان می باشند .
بالاترین میزانهای شیوع و بروز در زیر صحرای آفریقا و بعد به ترتیب جنوب و جنوب شرقی آسیا ، آمریکای لاتین و کارائیب می باشند . میزانهای نسبتا پایین تر در آفریقای شمالی و خاورمیانه می باشند . میزانهای بیماریهای آمیزشی در میان بالغین جوان بین 15 و 29 ساله بیشتر می باشد و بدلیل نبودن دسترسی آسان به سرویسهای بیماریهای آمیزشی و کاندوم ها ، و تماسهای مکرر جنسی و تعدد شرکاء جنسی بصورت یک مشکل مهم بروز می کند . مشکل دیگری که در کنترل بیماریهای آمیزشی وجود دارد . تعداد زیاد افراد مبتلا به عفونت بدون علامت خصوصا در بین خانمها می باشد که منجر به بیماری گسترده ، تداوم انتقال عفونت و عوارض جانبی و عواقب (Scquclac) می گردد .
علايم بيماريهاي آميزشي:
بیش از 80% زنان آلوده به نیسریا گونوره آیا کلامیدیا تراکوماتیس و 50% زنان آلوده به تریکوموناس وازینالیس ، یا بدون علامت هستند ، یا علامت آنها جزء تظاهرات طبیعی دوره تخمدانی پنداشته می شوند . با این علایم شایع بیماریهای آمیزشی عبارتند از :
- هر نوع تغييرات پوستي نظير زخم، دانه هاي رنگين و جوش كه در اطراف مجراي تناسلي ظاهر مي‌شود.
- سوزش يا احساس تحريك ادراري
- خارش مجراي تناسلي
- درد واضح لگني بانوان
- ترشحات اعضاء تناسلي (در مردان، زنان و نوزادان)
- قرمزي و ترشح در چشم نوزادان
نكته: ممكن است بعضي بيماران هيچگونه علامتي نداشته ولي حامل عامل بيماري باشند.
عوارض بيماريهاي آميزشي:
- مرگ و مير
- مشكلات رواني (ترس، خجالت، گناه)
- حاملگي خارج از رحم (كه براي جنين و مادر خطرناك است)
- عقيمي‌و نازايي
- سرطان (دستگاه تناسلي، كبد،.....)
- ناهنجاري هاي مادر زادي، نوزاد نارس، مرده‌زايي، كوري نوزاد و مرگ نوزاد
عامل بيماريهاي آميزشي:
اين بيماري بوسيله طيف گسترده‌اي از عوامل بيماري زا ايجاد مي‌شوند:
ویروسها (HIV ، هپاتیت B ، هرپس سیمپلکس ، ویروس پاپیلومای انسانی)، باکتری ها (نیسریاگونوره آ ، ترپونما پاليدوم، هموفيلوس دوكروتي، كاليماتوباكتريوم، گاردنلا واژيناليس) و ساير انگل ها (ساركوپتس اسكابتي) ايجاد مي‌شوند.
مخزن بيماريهاي آميزشي انسان است.
راههاي انتقال بيماريهاي آميزشي:
- اكثراً تماس جنسي با فرد آلوده، غالباً تماس جنسي معمولي و يا مقعدي)
- اشتراك در سر سوزن و سرنگ تزريقي آلوده (در معتادان تزريقي – خال كوبي)
- از مادر آلوده به جنين يا نوزاد
- بندرت از طريق خون صورت مي‌گيرد.
راههاي ورود عامل بيماري، معمولاً اندامهاي تناسلي، مجاري ادراري، مخاط دهان، چشم و مقعد و خون مي‌باشند.
ميزان انتقال آلودگي به عواملي از قبيل: (مقدار ميكروارگانيسم، دفعات تماس، راه انتقال، ايمني ميزبان، بيماريهاي همراه و....) بستگي دارد.
راههاي قطع زنجيره انتقال:
- تشخيص و درمان فوري بيمار
- درمان شريك جنسي بيماران
- تماس با پزشك واجد شرايط در ارتباط با پيشگيري
- مراعات اصول اخلاقي و بهداشتي در روابط جنسي
پيشگيري از بيماريهاي آميزشي:
از راههاي زير ميسر است:
- خويشتن داري در تجرد (اعم از مصرف داروهاي تزريقي و يا اعمال جنسي)
- وفاداري به همسر
- رفتار جنسي مسئولانه
- ارتقاء آگاهي جامعه در مورد بهداشت باروري
- بهبود بيماريابي از طريق رايگان نمودن تست براي داوطلبان
- آموزش رفتارهاي بهداشتي (عدم استفاده مشترك از لباس زير در خانمها، استحمام مرتب، استفاده از كاندوم و...)
نكته: تماس جنسي بدون محافظ با فردي كه از وضعيت آلودگي وي آگاه نيستيم تماس جنسي غير محافظت شده محسوب شده.
- به هرگونه علامت بيماري جنسي در خود و شريك جنسي توجه داشته باشد.
- رفتارهاي جنسي پرخطر نداشته باشد.
كلاميديا
متداولترين بيماري مقاربتي آمريكا با عامل ميكربي است و سر لوحه اورتريت هاي غير سوزاكي آقايان مي‌باشد.
علايم: در مردان، درد هنگام ادرار كردن، ترشح آبكي و بعضي بدون علامت هستند.
در زنان، خارش و سوزش، ترشح مبهم و درد خفيف لگني، خونريزي بين دو عادت ماهانه، ولي اكثرا بدون علامت هستند.
عوارض: در مردان تورم پروستات، بيضه و اپي‌ديديم ديده شده و ممكن است در زنان چسبندگي منجر به عقيمي و يا حاملگي خارج از رحمي را بدنبال داشته باشد. در نوزادان عفونت چشمي و يا عفونت ريوي مي‌دهد.
عامل: باكتري كلاميدياتراكوماتيس
مخزن: انسان
راههاي انتقال: تماس مستقيم مخاط با عامل بيماري در جريان تماس جنسي در صورت آلودگي يكي از طرفين بوجود مي‌آيد. محل ورود آن، مجاري تناسلي، مقعد، چشم در نوزادان مي‌باشد.
در صورت شك به بيماري بايد سريعاً تشخيص داده و درمان شود و دستورات پيشگيري اعمال گردد. با شريك جنسي جهت درمان وي، تماس حاصل شود. با كاركنان بهداشتي واجد شرايط به منظور كسب اطلاعات بيشتر در راستاي پيشگيري، تماس حاصل شود.
پيشگيري: خويشتن داري، مسئوليت پذيري در اعمال جنسي، خودداري از تماس با افرادي كه ترشح يا درد دارند، استفاده از كاندوم به منظور كاهش احتمال خطر
تب خال تناسلي: عفونت آميزشي مقعد و مجاري تناسلي است.
علايم: دانه هاي دردناكي در ناحيه تناسلي كه طي چند هفته خوب مي‌شوند و ممكن است مجدداً ظاهر شوند. ضايعات، آلوده كننده مي‌باشند. علايم ديگر شامل: غدد لنفاوي متورم، تب، درد، خستگي و ترشح مي‌باشند و بسياري از مواقع بدون علامت ولي آلوده كننده هستند.
عوارض: از عوارض بيماري عود آن است، كه بخصوص با استرس ظاهر مي‌شود. پروكتيت (ورم راست روده) بندرت ايجاد مي‌شود. ممكن است با سرطان گردن رحم ارتباط داشته باشد. در صورت ابتلاء زن حامله ممكن است منجر به مرگ جنين و يا عوارض مغزي در وي شود. دراين رابطه در صورت ابتلاء مادر در اواخر حاملگي، بهترين راه سزارين است.
عامل : ویروس تب خال ساده تیپ 2
مخزن :انسان می باشد . معمولا در تماس تزدیک با انسان آلوده انتقال می یابد .
از طريق مجاري تناسلي، مقعد، دهان ، منتقل مي‌شود. از طريق انگشت آلوده به مخاط چشم نيز سرايت مي‌كند كه خطرناك است.
ميزبان مستعد: تمامي‌افراد در خطر مي‌باشند.
در صورت شك به بيماري، تشخيص فوري و تدبير فوري ضروري است. تماس با شريك جنسي به منظور درمان بيماري وي است، كه بايستي بياموزند چگونه با آن زندگي كنند. عود زيادي دارد. در موقع بروز علايم تماس جنسي نداشته باشد. (از شروع خارش تا بهبودي ضايعه) توصيه مي‌شود در صورت بروز يك بار ابتلاء هميشه از كاندوم استفاده شود. چون آلودگي مستمر ولي داراي فازهاي بدون علامت است.
پيشگيري: خويشتن داري و مسئوليت پذيري در اعمال جنسي، خود داري از تماس با افراد مبتلا، مصرف كاندوم، درمان و مقابله با عود ضروري است.
زگيل تناسلي:
زگيل عفوني در اندام تناسلي توسط ويروس ايجاد مي‌شود و يكي از بيماريهاي مقاربتي سريع‌الانتشار است.
علايم: زگيل تناسلي و مقعد، ممكن است بدون علامت باشد ولي سبب انتقال مي‌گردد.
عوارض: ضايعات ممكن است به تخريب بافتي منجر شود. همچنين ممكن است بدنبال پيشرفت آن انسداد مجاري تناسلي يا مقعد ايجاد شود. همچنين مي‌تواند منجر به سرطانهاي گردن رحم گردد.
عامل بيماريزا: ويروس پاپيلوماي انساني
مخزن: انسان
راههاي انتقال: در اثر تماس جنسي منتقل مي‌شود. مقعد و اعضاي تناسلي را مي‌گيرد.
در صورت شك به بيماري، تشخيص و درمان سريع انجام شود. شريك جنسي را به جهت درمان خبر كنند. با يك شخص واجد شرايط در ارتباط با پيشگيري مذاكره نمايند.
پيشگيري: خويشتن داري در اعمال جنسي، رفتار مسئولانه جنسي، از تماس جنسي با افراد آلوده خود داري نمايد.
كاندوم استفاده شود.
سوزاك:يك بيماري مقاربتي ميكربي است.
علايم: در مردان 8-3 روز پس از تماس ظاهر مي‌شود و گاهي بدون علامت و زماني به هنگام ترشح سوزش دارند. بانوان اكثرا بدون علامت مي‌باشند، ليكن مجراي تناسلي و گردن رحم مبتلا و آلوده كننده است
عوارض: در زنان سالپنژيت (تورم لوله ها) كه حاملگي خارج از رحم و يا نازايي را بدنبال دارد.
در آقايان، اپي‌ديديميت (تورم اپي ديديم)، پروستاتيت و آبسه مجرا از عوارض آن مي‌باشد.
در بزرگسالان، فارنژيت، آرتريت (تورم مفصل) و عفونت منتشر مي‌دهد.
در نوزادان، عفونتهاي چشمي مي‌دهد.
عامل: نايسريا گونوره‌آ
مخزن: انسان است.
راه انتقال: تماس جنسي با فرد آلوده، از كانال زايماني به نوزاد (عفونت چشمي)
راههاي ورود: مجاري تناسلي زن و مرد، مقعد و دهان
ميزبان: تمام افرادي كه تماس جنسي با فرد آلوده برقرار كنند.
اگر به بيماري شك داشتيد، تشخيص و درمان سريع انجام دهيد، چون تخريب انجام شده غير قابل برگشت است.
مشكلات:
بدليل وجود انواع مقاوم به دارو نياز به پيشگيري دارد. علاوه بر آن بروز موارد عود نيز از مشكلات مي‌باشد. به شريك جنسي جهت درمان اطلاع داده شود و بايستي با يك فرد واجد شرايط جهت درمان و پيشگيري مذاكره شود.
راههاي پيشگيري: خويشتن داري جنسي، اتخاذ رفتار مسئولانه جنسي، خودداري از تماس با افراد آلوده كه ترشح يا درد دارند.
اورتریت های غیرسوزاکی (N.G.U)
گروهی از اجرام عامل بیماریهای مقاربتی به جز سوزاک که موجب تورم و التهاب مجرا می گردند ، را شامل می شوند و در مردان دو برابر شایعتر از سوزاک هستند .
علایم :مردان ممكن است ترشح آبكي يا شيري رنگ روشن از آلت تناسلي داشته باشند.
عوارض: پروستاتيت (تورم پروستات). اپي ديديميت (تورم اپي ديديم). در نهايت منجر به عقيمي‌مي‌شود (به علت چسبندگي). و آرتريت در بزرگسالان
عوامل: كلاميديا، اورو پلاسما، مايكو پلاسما، تريكوموناس، تب خال
مخزن: انسان
راه انتقال: در جريان تماس جنسي، ارتباط مستقيم عامل با مخاط موجب آلودگي است. شرط آن آلودگي يكي از طرفين است. در موارد بدون علامت نيز خطر انتقال بالاست.
محل ورود: مجاري ادراري، تناسلي، مقعد و حلق
ميزبان مستعد: از انسان آلوده به تمامي‌افراد ممكن است منتقل شود.
قطع زنجيره انتقال: در صورت شك به بيماري، بايستي تشخيص و درمان زود رس و برنامه هاي پيشگيري را انجام داد. به منظور تشخيص، درمان و مراقبت‌هاي مربوطه شريك جنسي خود را خبر نموده و به منظور پيشگيري، با فرد واجد شرايط تماس و راهنمايي گرفته شود.
پيشگيري: خويشتن داري رفتار جنسي مسئولانه، خود داري از تماس با افراد داراي ترشح يا درد، استفاده از كاندوم در زمان تماس جنسي احتمال خطر را كاهش مي‌دهد.
سيفليس:
يك بيماري آميزشي ميكروبي است كه با زخم و سفتي اطراف آن همراه است و در مرحله ثانويه بيماري ممكن است بيمار هيچگونه علايم دستگاه تناسلي نداشته باشد ولي علايمي مشابه ساير بيماريها را نشان دهند.
علايم:
در اولين مرحله:
10-90 روز پس از تماس ، زخم بدون دردی ظاهر می شود .
در دومین مرحله :
2-6 ماه پس از تماس احساس بیماری به صورت (خستگی، درد، گلودرد) و ریزش موها ، بثورات پوستی قرینه و بدون خارش ظاهر می گردد که خود به خود برطرف می شود .
در سومين مرحله:
پس از دو سال تخريب سيستم عصبي و حتي مرگ ظاهر مي‌شود.
عوارض: عوارض قلبي عروقي، عوارض عصبي بصورت فلج و تخريب اعضاء مختلف و بالاخره مرگ را بدنبال دارد. در صورت انتقال عامل به جنين، عوارض سيفليس مادر زادي بصورت بسيار متنوع ايجاد مي‌شود.
عامل: تر پونماپاليدوم است كه مار پيچي و شبيه پيچ درب باز كن بطري است.
مخزن: انسان مي‌باشد.
تماس جنسي موجب تماس ميكروب با مخاط مي‌گردد اگر زخم دهاني وجود داشته باشد به ندرت از طريق بوسيدن انتقال آن ديده مي‌شود. نوع مادرزادي نيز ديده مي‌شود.
راههاي انتقال: تناسلي زن و مرد، مقعد، دهان و بريدگي پوست
میزبان : تمام کسانی که با بیمار در مرحله 1و 2 تماس جنسی داشته باشند ، در معرض خطر قرار دارند . حتی اگر زخم ، خارش یا آزاری وجود نداشته باشد .
قطع زنجيره: اگر شك به بيماري وجود داشت، تشخيص و درمان زود رس اعمال مي‌شود و اگر آلودگي وجود داشت، از دستورالعمل‌هاي پيشگيري استفاده شود. به منظور تجسس مراقبت هاي پزشكي با شركاي جنسي تماس حاصل شود و با پزشكان و افراد واجد شرايط حرفه‌اي به منظور پيشگيري مذاكره نمايند.
پيشگيري: خويشتن داري در رابطه جنسي، رفتار جنسي مسئولانه، خود داري از تماس جنسي با فرد داراي زخم مشكوك و استفاده از كاندوم در تماس جنسي به منظور كاهش احتمال خطر آلودگي.
واژينيت:
عفونت زنانه متداولي است كه گاهي توسط تماس جنسي ايجاد مي‌شود.
عوامل چندي موجب واژينيت خواهند شد. واژينيت‌هاي غير اختصاصي در صورتيكه تشخيص خاصي داده نشود، مطرح مي‌باشند.
علايم: درد، ترشح، حساسيت و تحريك، قرمزي، خارش، بو ولي اكثراً بدون علامت هستند.
عوارض: مشابه سوزاك مي‌تواند منجر به عقيمي‌و يا عفونت چشمي نوزادان شود.
عوامل عمده: قارچ برفكي، كلاميديا گاردنلا، تب خال، تريكوموناس، مايكوپلاسما مي‌باشند.
مخزن: انسان است.