اختلال نقص توجه / بیش فعالی

دکتر سارا فرهنگ- روانپزشک

 

اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) از شایعترین اختلالات رفتاری کودکان است. این اختلال شامل دو دسته علامت مهم است: 1) بی ­توجهی 2)رفتار بیش­ فعالی - تکانشگری (عدم بازداری): در برخی از این کودکان هر دو علامت همزمان وجود دارند، برخی فقط کم توجه هستند و عده ای نیز فقط تکانشگرند.

در این کودکان در مقایسه با همسالانشان بی نظمی، آشفتگی و فراموشی بیشتری دیده می ­شود. دائما والدین و معلّم ها متوجه می شوند که این کودکان در گوش کردن به صحبت  ها مشکل دارند، تمرکز ندارند و به راحتی دچار حواس­ پرتی می ­شوند. در اتمام تکالیف روزانه مشکل داشته و بیشتر از همسالانشان فعالیت هایشان را تغییر می ­دهند و کمتر کاری را به اتمام می ­رسانند. مشکلات عدم بازداری در کودکان مبتلا به ADHD به صورت بی قراری و فعالیت بیش از حد نمایان می گردد. آن ها با سرو صدای زیادی بازی می ­کنند، زیاد حرف می ­زنند، فعالیت­ های دیگران را بهم می ­زنند و کمتر از دیگران قادرند در یک مسیر مشخص، بازی کنند. این کودکان گویی مانند موتور راه می ­روند و دائم در حال حرکتند.

بسیاری از ما حداقل برخی از علائم بالا را در خود داریم ولی دچار اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیستیم. زمانی می توان گفت فردی به ADHD مبتلاست که علائم بالا ارتباطش با سایر افراد یا وضعیت شغلی یا تحصیلی اش را دچار مشکل کند.

 این اختلال در پسرها بیش از دخترها دیده می شود.  حدود 3 تا 5 نفر از هر صد کودک دبستانی به ADHD مبتلا هستند.  حدود از دو نفر از هر سه کودک مبتلا به ADHD تا دوره نوجوانی همچنان علامت دار باقی می مانند.

اختلال بیش فعالی و نقص توجه چه علائمی دارد؟

اگر کودک یا فرد بزرشگسالی به این اختلال مبتلا باشد ممکن است هر کدام این علائم را تجربه کند:

·         بی­دقّت هستند، به جزئیات توجه نمی­کنند، خصوصا در مواردی که احساس می­کنند موضوع کسل­کننده است. حواسشان به راحتی پرت می­شود.

·         برایشان سخت است که به صحبت سایرین گوش کنند، به­ همین خاطر مرتب حرفشان را قطع می­کنند یا جمله­شان را برایشان تمام می­کنند، شاید قبل از تمام شدن سوال و حتی بدون فهمیدن کامل منظور سوال پاسخی بدهند. یا این­که در مواقعی که نباید چیزی بگویند حرف می­زنند.

·         برایشان مشکل است که از یک دستورالعمل پیروی کنند.

·         به سختی می­توانند به کارهایشان نظم و ترتیب بدهند. کارهای زیادی را به طور همزمان شروع می­کنند بدون آن­که آنها را به پایان برسانند.

·         تحمّل انتظار کشیدن را ندارند و مواقعی که اتفاق خاصی نمی­افتد احساس بی­حوصلگی می­کنند. بی­قرار هستند و نمی­توانند آرام بمانید. یا حتی وقتی جائی نشسته اند دست یا پاهایشان را مدام تکان می دهند.

·         فراموشکار هستند. وسایلشان را گم می­کنند یا یادشان می­رود که آنها را کجا گذاشته­اند.

·         به آسانی تحریک­پذیر، بی­طاقت یا سرخورده می­شوند یا این­که به سرعت از کوره در می­روند.

·         احساس می­کنند ناآرام و عصبی هستند، غلبه بر افکارشان مشکل است و به سختی می­توانید استرس هایشان را کنترل کنند.

·         می­خواهند هر کاری را بدون فکر و تأمل و در همان لحظه انجام بدهند که باعث می­شود به دردسر بیافتند.

داشتن فقط یکی دو علامت به معنی داشتن اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیست. از طرفی تمام این علائم هم برای تشخیص گذاری لازم نیستند و هر فرد شاید چند علامت را داشته باشد.

اختلال نقص توجه و بیش فعالی چطور تشخیص داده می شود؟

تشخیص این اختلال با یک مصاحبه تشخیصی است که در مراکز خدمات سلامت روان و درمانگاه های روانپزشکی انجام می شود. اطلاعاتی راجع به اوایل کودکی و مشکلات فعلی از خانواده  یا مدرسه برای تشخیص لازم است. ممکن است برای کنترل سیر درمان از آزمون های مخصوص این اختلال نیز استفاده شود.

اگر شما در سنین بزرگسالی برای اولین بار جهت تشخیص اختلال مراجعه کنید نیز لازم است توسط یک روانپزشک ارزیابی شوید. این ارزیابی ها شامل بررسی علامت های فوق و میزان مشکل ساز بودن آنها است.

با گذشت زمان چه اتفاقی می افتد؟

در بیش از نیمی از موارد این اختلال با افزایش سن و در دوران نوجوانی رو به بهبود می رود ولی ممکن است در بزرگسالی هم ادامه پیدا کند. در این صورت معمولا بیش فعالی تخفیف پیدا می کند ولی رفتارهای تکانشی، ضعف تمرکز و ریسک پذیری ممکن است بدتر شوند. این مسائل ممکن است با یادگیری، کار و نحوه ارتباط فرد با دیگران تداخل پیدا کنند. افسردگی، اضطراب، مشکلات بین فردی مثلا در محل کار یا انتخاب همسر و زندگی مشترک، اختلالات رفتاری، اعتماد به نفس پایین و سوءمصرف مواد در کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD شایع است.

علت ایجاد اختلال نقص توجه و بیش فعالی چیست؟

مشابه اغلب بیماریها، اختلال نقص توجه و بیش فعالی یک علت واحد ندارد. به نظر می رسد که ژنتیک در ایجاد آن نقش مهمی دارد. در یک سوم موارد حداقل یکی از والدین فرد مبتلا علائم مشابهی را داشته است. همچنین به نظر می رسد در صورتی که مادر حین بارداری سیگار مصرف کند یا در تماس با سموم ( مثلا سرب) قرار داشته باشد نیز احتمال ایجاد ADHD در کودک بیشتر شود.

تفاوت هایی در ساختار مغز این افراد با سایرین وجود دارد، ولی عوامل محیطی در زندگی فرد نیز ممکن است باعث شوند که احتمال بروز اختلال در او بیشتر شود. تفاوت های زیستی باعث می شوند بعضی نقاط مغز این افراد کمتر یا بیشتر از سایر افراد فعالیت داشته باشند که هدف انواع درمان نیز به تعادل رساندن فعالیت این قسمت هاست.

 چه کمک هایی برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD امکان پذیر است؟

داروها

از شایع ترین داروهائی که برای این منظور در کشو ما استفاده می شوند این داروها متیل فنیدیت ( به نام های ریتالین، کنسترا و روبیفن هم شناخته می شوند) و دکسامفتامین هستند. این داروها خیلی سریع اثر می کنند ولی اثرشان در طول شب از بین می رود. شواهد کافی به نفع این مطلب وجود دارد چنین داروهایی بر  ADHD  موثر هستند. این دسته از داروها ممکن است عوراض جانبی شامل کاهش اشتها و وزن ، دل درد  و سر درد داشته باشند که در صورت استفاده زیر نظر روانپزشک به حداقل می رسد.

داروی دیگر اتوموکستین است که یک داروی غیر محرک است و چند هفته طول می کشد تا اثرات آن آغاز شود. عوارض جانبی شامل دل پیچه و اسهال است. برای درمان این اختلال در بزرگسالان داروهای دیگری مثل بوپروپیون یا ونلافاکسین نیز ممکن است توسط روانپزشک تجویز شوند. روانپزشک بر اساس مشخصات هر فرد تصمیم می گیرد که کدام دارو احتمالا برای او مناسب تر است و تا چه زمانی باید آن را مصرف کند.

 روان درمانی

در درمان شناختی رفتاری از تکنیک هائی استفاده می شود تا کمک کند فرد مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی :

·         راه هایی پیدا کند که مطمئن شود که وظایف مهمی راکه باید انجام بدهد، انجام میدهد.

·         راه هایی پیدا کند تا به زندگی اش بهتر نظم بدهد.

·         بتوانید احساس اضطراب یا افسردگی خود را کاهش دهید.

 

 

·         Attention deficit/hyperactivity disorder. National Institute of Mental Health. http://www.nimh.nih.gov/health/publications/attention-deficit-hyperactivity-disorder/index.shtml.  Accessed Jan. 7, 2013.

·         ADHD factsheet. Centers for Disease Control and Prevention. http://www.cdc.gov/ncbddd/adhd/. Accessed Jan. 7, 2013.

·         Emond SK, et al. Management strategies for attention-deficit/hyperactivity disorder: A regional deliberation on the evidence. Postgraduate Medicine. 2012;124:58