نام سند:	مقدمه برنامه پیشگیری و کنترل اضافه وزن و چاقی
نگارش	وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي
تاریخ صدور	1395
نام کامل فایل	مقدمه برنامه پیشگیری و کنترل اضافه وزن و چاقی
شرح سند	مقدمه برنامه پیشگیری و کنترل اضافه وزن و چاقی
نویسنده/ مترجم	مولفين و تهيه کنندگان: دکتر پريسا ترابي، فريد نوبخت حقيقي، مينا مينايي، مريم زارعي، فرزانه صادقي قطب آبادي، دکتر فروزان صالحي مازندراني، حسين فلاح، دکتر ابوالقاسم رضواني  ويرايش علمي :دکتر زهرا عبداللهي

 

چاقی چیست ؟

به انباشته شدن غیر عادی چربی در بدن چاقی می گویند. زمانی که کالری دریافتی بیشتر از کالری مصرفی باشد ، به چربی تبدیل شده ودر بدن ذخیره می شود. بنابراین چــاقی شکلی از سوء تغذیه نــاشی از پرخـــوری است که نه تنها نشانه سلامتی نیست بلکـه نشــان دهنده تغـذیه نامناسب می باشد .

میزان شیوع اضافه وزن و چاقی:

در کشور ما اضافه وزن وچاقی در افراد بزرگسال (60- 25 سال) بسیار شایع است بطوریکه  در حدود نیمی از افراد بزرگسال کشور مبتلا به اضافه وزن و چاقی هستند. اضافه وزن و چاقی در کودکان ونوجوانان نیز روند رو به افزایشی را طی می کند.

معیار تشخیص چاقی چیست ؟

هر فرد با توجه به سن ، جنس وقدی که دارد وزن ایده ال خاص خود را دارا می باشد اگر وزن فرد مناسب سن وقدش نباشد ودر واقع بیشتر از استانداردها باشد این فرد مبتلا به اضافه وزن یا چاقی است.

با محاسبه نمایه توده بدنی ومقایسه آن با مقادیر استاندارد می توان به اضافه وزن وچاقی پی برد . برای این کار وزن وقد اندازه گیری شده وسپس با استفاده از فرمول: وزن(برحسب کیلوگرم) تقسیم بر مجذور قد(برحسب متر) نمایه توده بدنی محاسبه می شود. توزیع چربی بدن نقش بسیار مهمی در خطرات چاقی دارد. چاقی مرکزی در مقایسه با چاقی محیطی به مراتب خطرناک تر است. به همین دلیل شاخص دور کمر شاخص بسیار مهمی برای مشخص کردن خطرات بیماری های قلبی عروقی ، پر فشاری خون ودیابت می باشد.

 

 

 

جدول طبقه بندی افراد از نظر وضعیت وزن بدن و خطر بروز بیماریها

برای افراد بزرگسال بر اساس نمایه توده بدن (BMI)

 

چه عواملی سبب ایجاد چاقی می شوند ؟

عوامل بسیاری در بروز چاقی موثر هستند. علت های شناخته شده بطور عمده عبارتند از:

·                     عوامل محیطی :

1.                   پرخوری و زیاده روی در مصرف غذ(مهم ترین علت)

2.                   عادات غذایی نامناسب مانند مصرف بی رویه غذاهای چرب و سرخ شده ، مصرف غذا­های آماده (فست فودها ) انواع سس های چرب مثل مایونز نوشابه های گازدار،شربت هاوآبمیوه های صنعتی، مواد قندی، شیرینی، شکلات.

3.                   زندگی بی تحرک: ماشینی شد ن زندگی وکاهش تحرک بدنی از دلایل عمده اضافه وزن وچاقی در دنیای امروز است استفاده از اتومبیل، آسانسور، پله برقی، ماشین های لباسشوئی و ظرفشویی، دستگاه های کنترل از راه دور وهزاران مورد دیگر همگی انسان را از تحرک واداشته و باعث چاقی می شوند.

·                     عوامل ژنتیکی: عواملی مانند سوخت و ساز کامل چربی، تمایل زیاد بدن جهت استفاده از کربوهیدرات ها(مواد قندی)

·                     بیماریهایی مانند کم کاری تیروئید، اختلال در هورمونهای جنسی و بیماریهایی که باعث کاهش فعالیت بدنی می شوند.

·                     مصرف طولانی مدت برخی داروها مانند داروهای ضد بارداری یا کورتون (بطور مستقیم) یا داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب (بطور غیر مستقیم و با ایجاد خواب آلودگی و بی تحرکی)

·                     علل عصبی

·                     افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری 

عوارض چاقی چیست ؟

1.                   شانس بیشتر برای ابتلا به بیماری های قلبی عروقی ، سکته ها، بیماری قند وانواع سرطان (سرطان های کولون،رکتوم ، پروستات در مردان وسینه و تخمدان در زنان)

2.                   افزایش چربی خون

3.                   رسوب چربی در دیواره سرخرگ ها، گرفتگی رگ ها و در نهایت سکته

4.                   درد وسفتی در مفاصل ، تخریب غضروف مفصلی وسایش مفصل ها

5.                   بیماری کبد ونهایتاً نارسایی کبدی ( سیروز)

6.                   بیماریهای کبد و سنگهای صفراوی

7.                   افزایش فشارخون

8.                   تنگی نفس

9.                   نقرس

10.               آرتروز

11.               کمردرد

12.               مشکلات باروری در زنان

13.               کاهش عمرانسان

چاقي و  بارداري

اضافه وزن و چاقي یکی از بزرگترین مشکلات بهداشتی و عامل خطر برای بسیاری از بیماری های دوران بارداری است. طی مطالعات انجام شده در ایران حدود40% زنان در سنین باروری (34-15) دچار اضافه وزن و چاقي می باشند. چاقی در زنان و دوران بارداری سبب شیوع عدم تخمک گذاری، نازایی، ناباروری، سرطان هاي رحم و سينه ، بروز بیشتر ماکروزومی (وزن بیش از 4 کیلوگرم نوزاد در بدو تولد) ،  بیماری های دوران بارداری از جمله دیابت بارداری، فشارخون بالا و مسموميت بارداري ،  شیوع بیشتر عفونت های رحم و خونریزی های پس از زایمان و ... می گردد.

چاقی و کودکان

اضافه وزن و چاقی با سرعت بیشتری در کودکان و نوجوانان رو به افزایش است. 42 میلیون کودک زیر 5 سال در دنیا دچار اضافه وزن و چاقی هستند.خطر ابتلا به اضافه وزن و چاقی در کودکانی که والدین چاق دارند و یا از مادران دیابتی متولد می شوند، بیشتر از سایر کودکان است. مشکلات ناشی از اضافه وزن و چاقی در کودکان عبارتند از:1)افزایش میزان ابتلا به بیماریهای متعدد مانند بیماریهای قلبی عروقی، دیابت، پرفشاری خون، افزایش چربیهای خون، بیماریهای کبدی و بیماریهای تنفسی.2)عوارض اجتماعی مانند اضطراب، افسردگی، اعتماد به نفس پایین و موفقیتهای تحصیلی کمتر. 3)بروز اضافه وزن و چاقی در دوران بزرگسالی.

توصیه ها و راهنمایی های مفید برای پیشگیری از اضافه وزن وچاقی

1.                   سعی کنید وعده های اصلی غذا (صبحانه، ناهار و شام) را حذف نکنید، زیرا ناچار منجر به ریزه خواری خواهید شد.

2.                   برای میان وعده ها از میوه ها و سبزیهای تازه استفاده کنید.

3.                   از مصرف انواع نوشابه های گاز دار ،آب میوه های صنعتی غذاهای چرب سرخ شده ،شیرین وشور وتنقلات کم ارزش اجتناب کنید..

4.                   مصرف انواع فست فودها را کاهش و مصرف انواع سبزیها و میوه ها را افزایش دهید.

5.                   از مصرف روغن جامد خودداری ومصرف دیگر روغن ها را کاهش دهید .

6.                   غذا را آهسته و با آرامش بخورید. هر لقمه غذا را برای مدت طولانی بجوید.

7.                   فقط در حالت نشسته و در یک مکان خاص غذا بخورید.

8.                   پس از اتمام غذا، سفره غذا را ترک کنید.

9.                   همیشه خرید مواد غذایی را در مواقعی که گرسنه نیستید، انجام دهید.

10.               غذا را در ظرف کوچکتری بکشید. در رستوران غذای نیم پرس سفارش دهید.

11.               غذا خوردن را همزمان با سایر فعالیت ها مانند تماشای تلویزیون یا کتاب خواندن انجام ندهید.

12.               همه غذای تهیه شده را سر میز نگذارید بهتر است به همان اندازه که می خواهید مصرف کنید در ظرف خود غذا بکشید و دوباره سراغ ظرف غذا نروید.

13.               مواد غذایی را داخل گنجه ها نگهداری کنید تا جلوی دید نباشد.

14.               مواد غذایی ناسالم و مناسب مانند نوشابه، چیپس، پفک، سس مایونز ، شیرینی و ... را نخرید.

15.               مصرف قست فودها مانند: سوسیس، کالباس، پیتزا، سیب زمینی سرخ شده وانواع ساندویچ ها که در بیرون از خانه وبا مواد چرب ونامرغوب تهیه می شود را محدود کنید.

16.               از شیر ولبنیات کم چرب (کمتر از 5/1%) ویا بدون چربی استفاده کنید در مورد کودکان مصرف شیر ولبنیات بدون چربی توصیه نمی شود .

17.               مراقب باشید بی جهت غذا نخورید مثلاٌ وقتی به بچه ها غذا می دهید باقی مانده را خودتان مصرف نکنید.

18.               روزانه بیش از 2ساعت از کامپیوتر ویا تلویزیون استفاده نکنید . بچه هایی که ساعت های زیادی را به تماشای تلویزیون می پردازند چاق تر هستند چون هم تحرکشان کم می شود و هم در هنگام تماشای تلویزیون اغلب تنقلات کم ارزش وچاق کننده می خورند . به کودکان توصیه کنید در روز بیش از دو ساعت از وقتشان را به تماشای تلویزیون نگذرانند.

19.               متخصصان معتقدند که فیبر ماده مهمی برای کنترل وزن است. رژیم های غذایی حاوی فیبر معمولا با چربی و قند کمتری همراهند، بنابراین رژیم های غذایی غنی از فیبر انرژی کمتری دارند، همچنین غذاهای حاوی فیبر با سرعت بیشتری از دستگاه گوارش عبور می کنند و فرصت جذب موادغذایی پرانرژی کمتر شده و دفع این غذاهای چاق کننده بیشتر می شود علاوه بر آن غذاهای حاوی فیبر حجیم ترند و سبب پرشدن معده و احساس سیری زودرس می شوند پس در مقایسه با سایر غذاها، غذاهای پرفیبر سبب می شوند که کالری کمتری به بدن برسد و کمتر باعث چاقی می شوند.

20.               روزانه 30دقیقه فعالیت بدنی یا پیاده روی داشته باشید .

21.               برای کاهش وزن از رژیم های غذایی خود سرانه بپرهیزید .

22.               همه غذای تهیه شده را سر میز نگذارید. بهتر است به اندازه ای که می خواهید صرف کنید در ظرف خود بکشید. و دوباره سر قابلمه غذا نروید.

استفاده از فست فودها، غذاهاي آماده، غذاهاي رستوراني و کنسروي را به حداقل برسانيد و بجای آنها از غذاهای سنتی کم­چرب و کم نمک استفاده کنید.23.