متابولیسم روی در بدن:
بازگردش (Turn over ) 90% روی موجود در بدن بکندی صورت می گیرد و بعبارت دیگر در متابولیسم روی نقش فعالی ندارد و فقط 10% باقیمانده بعنوان مخزن در متابولیسم روی نقش فعال دارد. این بخش دائما“ وارد جریان خون می شود و یا از آن خارج شود سرعت این عمل بطور متوسط 3 روز است. میزان روی در این بخش بشدت حساس به میزان جذب آن از طریق غذا است و به همین دلیل دریافت روزانه مقادیر کافی از این ریزمغذی برای حفظ سلامتی ضرورت دارد.
روی موجود در غذا در روده کوچک با مکانیسم شبیه به آهن جذب می شود. عواملی مانند سوء جذب، وجود فیبر، فیتات، کلسیم، آهـــن و مــــس در غـــذا، مصرف الکل و یا داروهایی مانند پنی سیلین جذب این عنصر را کاهش می دهند. در نهایت کمتر از 2% از کل روی موجود در بدن جریان خون وجود دارد که غلظت آن در پلاسما حدود 15 میکرومول در لیتر (حدود 100 میکروگرم در دسی لیتر) است. بخش عمده روی خون در اتصال با آلبومین و بخش کمی از آن بصورت متصل 2 ماکروگلبولین و الیگوپپتید در جریان خون حمل می شود.
سطح روی سرم تا حدودی با روی موجود در غذا تغییر می کند. سایر عوامل موثر بر سطح روی شامل هیپوآلبومینی، بارداری، عفونت و سایر استرس ها مانند سوختگی و فعالیت فیزیکی است.
راه اصلی دفع روی از بدن، مدفوع است ولی از طریق ادرار، عرق و کوتاه کردن مو و ناخن نیز از بدن دفع می شود.
نقش روی در بدن:
عنصر روی در بدن نقش مهمی در ساختمان بیش از 50 متالوآنزیم دارد. به همین دلیل کمبود روی می تواند بسیاری از سیستم های بدن را تحت تاثیر قرار دهد و بویژه بافتهایی که سرعت تقسیمات سلولی و بازگردش آنها زیاد است مانند سیستم ایمنی و دستگاه گوارش در مقایسه با سایر بافت ها بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند. همچنین عنصر روی در دوران کودکی بعلت رشد سریع بسیار حیاتی است. مهمترین نقشهای روی شامل موارد زیر است:
· تولید مثل
· سلامت پوست
· نمو عصبی – رفتاری
· رشد فیزیکی
· مقاومت بدن در برابر ابتلا به بیماریها
مقدار روی مورد نیاز:
میزان موردنیاز روی با برآورد 40% جذب روی غذا بر اساس توصیه RDA 15 میلی گرم و بر اساس توصیه FAO/WHO 5/5 مــیـلی گرم اعلام شده است. در دوران بارداری روزانه 75/0 میلی گرم روی و در دوران شیردهی روزانه 10 میلی گرم توصیه شده است که با این میزان 3 میلی گرم روی دفعی از طریق شیر تامین می شود.
از آنجائی که قابلیت جذب روی از منابع حیوانی بیشتر از منابع گیاهی است، در صورتی که قسمت اعظم روی دریافتی از منابع گیاهی تامین شود نیاز به این عنصر افزایش می یابد.
منابع غذایی روی:
مواد غذایی غنی از پروتئین منابع خوب روی بشمار می روند. از این رو منابع غذایی حیوانی و برخی غذاهای دریافتی از غنی ترین منابع روی بشمار می روند. صدفهای خوراکی غنی ترین منبع روی را تشکیل می دهند و گوشت گاو، گوسفند، جگر، کلیه و دل نیز از منابع خوب روی هستند. روی در منابع گیاهی به مقادیر متفاوتی وجود دارد. غلات و حبوبات حاوی مقادیر زیادی روی هستند، اما در عین حال بدلیل اسیدفتیک و دیگر مواد مداخله کننده در جذب این عنصر، روی موجود در آنها از نظر زیست دسترسی مطلوب نیست. علل تخمیر منجر به تولید آنزیم فیتاز شده و موجب کاهش فیتات موجود در این مواد غذایی می گردد. بعلاوه بیش از 80% روی موجود در دانه های کامل غلات، پس از فرآیند آسیاب کردن از بین می رود. دانه هایی مانند گردو، بادام و فندق نیز از منابع خوب روی هستند. سبزیها، میوه ها و روغنها، چای و قهوه حاوی مقادیر بسیار جزئی روی هستند.
مقدار روی در 100 گرم مواد غذایی
|
منبع |
میلی گرم/100گرم ماده غذایی |
|
غذاهای دریایی |
5/17 |
|
گوشت |
31 |
|
آجیل |
34 |
|
لبنیات |
6/8 |
|
تخم مرغ |
21 |
|
غلات |
18 |
|
سبزیجات |
11 |
ارزیابی وضعیت روی بدن
بررسی بالینی وضعیت تغذیه ای روی بسیار مشکل است و در کمبود پاراکلینیک، بعلت فقدان علائم اختصاصی، معاینه بدنی و جستجوی علائم بالینی بکار گرفته نمی شود. ارزیابی وضعیت تغذیه ای روی عمدتا“ از طریق روش های بیوشیمیایی انجام می گیرد و متداولترین روش سنجش میزان روی در پلاسما و یا سرم است. در کمبود روی سطح روی پلاسما و سرم کاهش می یابد. میزان روی در گلبول های قرمز و یا میزان دفع ادراری روی شاخص حساسی برای تعیین میزان روی نمی باشد، زیرا اینها منعکس کننده روی دریافتی هستند و نه وضعیت روی بدن.
گرچه غلظت روی سرم تحت تاثیر استرس و تغییرات آلبومین قرار می گیرد ولی در عین حال شاخص مناسبی برای ارزیابی وضعیت روی جامعه بشمار می رود.
مسمومیت روی
مسمومیت روی بسیار نادر است و در موارد حاد همراه با تهوع، استفراغ، اسهال و تب است. مسمومیت در موارد دریافت مقادیر زیاد (مساوی و بیش از 1 گرم در روز) گزارش شده است. در کوتاه مدت تغییرات فیزیولوژیک مانند افزایش دفع روی و یا کاهش جذب روی در دستگاه گوارش در پاسخ به دریافت زیاد از بروز عوارض پیشگیری می کند. در این مواقع جذب سایر ریزمغذیها مانند مس نیز مختل می گردد.
دفتر بهبود تغذیه جامعه
معاونت بهداشت
وزارت بهداشت و درمان