کنترل عوامل محیطی در ارتقای سلامت انسان نقش اساسی و کلیدی دارد و آلاینده های محیط که از تنوع ، گستردگی و پیچیدگی خاصی برخوردارند می توانند هر سه بعد جسمی ، روانی و اجتماعی سلامت انسان را با خطر مواجه سازند . امروزه بیشتر این آلاینده ها زائیده فعالیتهای روز مره و یا فعالیتهای ویژه انسانها نظیر علوم ، فنون ،صنایع و ارتقای سطح فناوری می باشند که در روند تولید آنها گاه علم و اراده انسان بصورت عمدی‌دخالت داشته و گاهی نیز ناشی از عدم آگاهی و اطلاع از پیامدهای نو هستند . حفظ و صیانت از محیط مستلزم انضباط و رعایت نظم اجتماعی است و ضمانت اجرایی آن نیز وجود قوانین و آئین نامه های قوی و محکمی است که اجرای آنها میتواند آثار سوء و زیانبار آلودگی های محیطی را به حداقل ممکن برساند .
در کشور ما قوانین و آئین نامه های متعددی در زمینه آب ، هوا ، فاضلاب ، مواد غذایی ، اماکن و موارد تخلف زیست محیطی وجود دارد که اغلب آنها با بهداشت محیط مرتبط می باشند . لکن تعدادی معدودی از آنها بعنوان پشتیبان اصلی پیشبرد اهداف بهداشت محیط هستند که ذیلا به آنها اشاره و متن اصلی آئین نامه ها و قوانین جهت استفاده کاربران محترم ارائه خواهد گردید .
این آئین نامه در تاریخ 24/4/1371 به تصویب هیئت محترم وزیران رسیده و در حقیقت رئوس وظایف و فعالیتهای بهداشت محیط کشور را تبیین نموده است .
قانون مواد خوردنی ، آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی مصوب تیر ماه 1346
این قانون مشتمل بر 18 ماده است که ماده 13 آن نحوه کنترل و برخورد با متخلفین مراکز تهیه ،توزیع ، نگهداری ،فروش و حمل و نقل مواد خوردنی ، آشامیدنی ، آرایشی و بهداشتی و اماکن عمومی را مشخص می سازد .
قانون اصلاح ماده 13 قانون مواد خوردنی ، آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی مصوب 13/9/1379 مجلس محترم شورای اسلامی .
در این قانون آئین نامه ماده 13 تکمیل و اصلاحات لازم در آن بعمل آمده است.
وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی
درمان و آموزش پزشکی در اجرای بند (2) ماده (1) قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت ـ درمان و هیئت محترم وزیران در جلسه مورخه 24/4/71 بنا به پیشنهاد شماره 1320 مورخه 11/2/70 وزارت بهداشت- آموزش پزشکی (مصوبه 3/3/67 مجلس شورای اسلامی ) آئین نامه بهداشت محیط را به شرح زیر تصویب نمود .
آئین نامه بهداشت محیط
ماده 1 ـ تعاریف :
الف ـ بهداشت محیط :
بهداشت محیط عبارتست از کنترل عواملی از محیط زندگی که به گونه ای روی سلامت جسمی ـ روانی و اجتماعی انسان تاثیر میگذارند .
ب ـ آب آشامیدنی :
آب آشامیدنی آب گوارایی است که عوامل فیزیکی ـ شیمیایی ـ وبیولوژیکی آن در حد استانداردهای مصوب باشد و مصرف آن عارضه سوئی در کوتاه مدت یا دراز مدت در انسان ایجاد نکند .
پ ـ آلودگی آب آشامیدنی :
آلودگی آب آشامیدنی عبارتست از تغییر خواص فیزیکی ـ شیمیایی و بیولوژیکی آب به گونه ای که آن را برای مصرف انسان زیان آور سازد .
ت ـ کنترل بهداشتی :
منظور از کنترل بهداشتی , بازدید و بررسی بهداشتی مراکز مشمول این آئین نامه به منظور اعمال ضوابط بهداشت محیطی می باشد.
ث ـ مراکز کاربرد پرتوهای یونساز در پزشکی :
مراکز کاربرد پرتوهای یونساز در پزشکی مراکزی هستند که با استفاده از پرتوهای یونساز زیر نظر مسئولین متخصص مربوطه به تشخیص یا درمان بیماریها پرداخته و شامل مراکز رادیو لوژی ـرادیوتراپی ورادیو ایزوتوپ می باشد.
ج ـ اماکن عمومی :
اماکن عمومی عبارتند از : اماکن متبرکه و زیارتگاهها ـ زائرسراها ـ هتل ها ـ متل ها ـ مسافرخانه هاـپانسیونها ـ آسایشگاههای سالمندان ـ آرایشگاهها ـ حمامها ـ حمامهای سونا ـ استخر های شنا سینماها ـ پارکها ـ مراکز تفریحهای سالم ـ باشگاههای ورزشی ـ ترمینال های وسایل حمل و نقل عمومی و مسافرتی ـ توالتهای عمومی ـ گورستانها و مانند این موارد .
چ ـ مراکز تهیه ـ توزیع ـ نگهداری و فروش مواد خوردنی , آشامیدنی و بهداشتی :
مراکز تهیه ـ توزیع ـ نگهداری و فروش مواد خوردنی , آشامیدنی و بهداشتی عبارتند : از کلیه کارخانه ها – کارگاهها ـ سردخانه ها ـ اماکن و مغازه ها یی که به گونه ای نسبت به تهیه ـ توزیع ـ نگهداری و فروش مواد خوردنی ـ آشامیدنی و بهداشتی اقدام نمایند .
ح ـ مراکز بهداشتی ـ درمانی :
مراکز بهداشتی درمانی عبارتند از بیمارستانها ـآسایشگاهها ـ زایشگاهها ـ مطب ها ـ درمانگاهها ـ آزمایشگاههای تشخیص طبی ـ بخشهای تزریقات و پانسمان ـ آسایشگاههای معلولین ـطب هسته ای ـفیزیوتراپی ـ رادیولوژی و مانند اینها .
خ ـ مراکز آ موزشی و تربیتی :
مراکز آموزشی و تربیتی عبارتند از مدارس ـ آموزشگاههای تحصیلی ـ حوزه های علمیه ـ دانشکده ها ـ هنرستان ها ـ خوابگاههای مراکز آموزشی ـ پرورشگاهها ـ مراکز تربیتی شبانه روزی ندامتگاهها و مهدهای کودک
ماده 2ـ هر اقدامی که تهدیدی برای بهداشت عمومی شناخته شود ممنوع می باشد وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی موظف است پس از تشخیص هر مورد از مواردی که در حیطه وظایف وزارت می باشد راسا اقدام قانونی معمول و در سایر موارد موضوع را به مراجع ذیربط جهت انجام اقدامهای قانونی فوری اعلام نماید . متخلفان از مقررات بهداشت عمومی تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت .
ماده 3 ـ آلوده کردن آب آشامیدنی عمومی ممنوع است و با متخلفان مطابق مقررات رفتار خواهد شد . وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی به منظور حفظ سلامت و بهداشت مردم مکلف است کیفیت آب آشامیدنی عمومی از نقطه آبگیری تا مصرف را از نظر بهداشتی تحت نظارت مستمر قرار دهد .
تبصره 1 ـ وظایف و اختیارهای سازمان حفاظت محیط زیست در پیشگیری و جلوگیری از آلودگی منابع آب ـ موضوع ماده (46) قانون توزیع عادلانه آب ـ و آئین نامه های اجرایی آن همچنان قابل اجراست .
تبصره 2 ـ سازمانها و موسسه های دولتی و خصوصی تامین کننده آب آشامیدنی عمومی موظف به رعایت همه ضوابط و معیارهای بهداشتی اعلام شده توسط وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی بوده و باید همه اطلاعات لازم برای بررسی مورد یا موارد و تسهیلات بازدید از تاسیسات را در اختیار وزارت قرار دهند .
تبصره 3 ـ وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی به منظور کنترل آب آشامیدنی عمومی در مراحل مختلف توزیع , آزمایشگاههای مراکز بهداشت استان ـ شهرستان و مراکز بهداشتی ـ درمانی را برای ارائه خدمت در این زمینه تجهیز می نماید .
ماده 4 ـ به منظور جلوگیری از روند رو به رشد آلودگی منابع آبهای سطحی و زیرزمینی اعم از چاهها ـ رودخانه ها ـ قناتها ـ چشمه ها ـ آب مصرفی شهر و روستا کمیته ای با نام کمیته حفاظت از منابع آب آشامیدنی زیر نظر استاندار با عضویت مدیران و روسای ادارات کل : 1ـ بهداشت , درمان و آموزش پزشکی 2ـ سازمان حفاظت محیط زیست 3ـ سازمان آب منطقه ای استان 4ـ جهاد سازندگی استان 5ـ برنامه و بودجه استان 6ـ شرکت آب و فاضلاب استان ,تشکیل می شود تا موارد زیر را بررسی و اقدام نماید .
اتخاذ تصمیم راجع به خارج نمودن بعضی از منابع تامین آب آشامیدنی از سرویس که بر اساس گزارش اداره کل بهداشت محیط آلوده شده اند ( اعم از چاهها , چشمه ها , قناتها و...)
اتخاذ تدابیر لازم جهت حفاظت از منابع آب آشامیدنی موجود بر اساس دستورهایی که توسط دستگاههای ذیربط پیشنهاد می شود و به تصویب کمیته می رسد .
اتخاذ تدابیر لازم به منظور حفظ حریم مناطقی که در آینده برای تامین آب شهرها از طریق دستگاههای ذیربط پیشنهاد می شود .
اتخاذ تصمیم در رابطه با بحرانهای ناشی از آلودگی منابع آب و چگونگی مقابله به آنها .
تبصره ـ در ابتدا اداره کل بهداشت محیط موظف است نواقصی را که موجب آلودگی منابع آب میگردد به دستگاه ذیربط اعلام کند تا راسا نسبت به رفع آن اقدام نماید .
در صورتی که امکانات دستگاهها برای رفع نواقص کفایت ننماید مراتب در کمیته یاد شده مطرح خواهد شد
ماده 5 ـ وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی بمنظور حفظ بهداشت عمومی مکلف است بررسیهای لازم را در مورد تاثیر های هوای استنشاقی و سایر مواد موثر بر انسان معمول دارد و نسبت به ارائه توصیه های ضروری به مراجع ذیربط اقدام نماید .
ماده 6 ـ مراکز کاربرد پرتوهای یونساز در پزشکی موظف به همکاری و ارائه آمار و اطلاعات و فراهم نمودن تسهیلات بمنظور بررسی دزیمتری و بهسازی جهت انجام وظیفه کارشناسان وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی می باشند . با متخلفان برابر مقررات قانونی مربوطه ( قانون تعزیرات ) رفتار خواهد شد .
ماده 7 ـ وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی مکلف است مراکز بهداشتی , درمانی ـ آموزشی و تربیتی ـ اماکن عمومی ـ مراکز تهیه , توزیع , نگهداری و فروش مواد خوردنی , آشامیدنی و بهداشتی را از نظر ضوابط و مقررات بهداشت محیطی کنترل و با متخلفان از دستورالعمل ها و توصیه های بهداشتی وزارت برابر مقررات قانونی مربوطه ( قانون تعزیرات ) رفتار نماید .
ماده 8 ـ مراجع صادر کننده پروانه کسب مراکز تهیه , توزیع , نگهداری وفروش مواد خوردنی , آشامیدنی و بهداشتی و اماکن عمومی موظفند ضمن رعایت ضوابط مربوط به خود , مقررات و توصیه های اعلام شده توسط وزارت بهداشت , درمان و آموزش پزشکی را نیز در این زمینه رعایت نموده و قبل از صدور پروانه کسب , نظریه بهداشتی از این وزارتخانه کسب نمایند .
ماده 9 ـ وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی علاوه بر وظیفه قانونی مبارزه با ناقلین بیماریها عهده دار نظارت بر امر مبارزه با بندپایان , جوندگان و حیوانهای ناقل بیماریها نیز می باشد . مراجع ذیربط ملزم به رعایت دستورالعملهای بهداشت محیطی این وزارتخانه در این مورد هستند .
ماده 10 ـ بمنظور پیشگیری از شیوع بیماریهای منتقل شده بوسیله بند پایان و حیوانهای ناقل بیماری و همچنین جلوگیری از آلودگی محیط به سموم و مواد شیمیایی و در صورت امکان روشهای مبارزه از طریق بهسازی محیط ارجح بوده و دستگاههای اجرائی ذیربط موظف به بهسازی کانونهای جلب و تکثیر بندپایان و حیوانهای ناقل برابر توصیه ها و دستورالعملهای وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی می باشند .
تبصره ـ شهرداری ها مکلفند در تنظیم روشهای جمع آوری ـ حمل و دفع زباله شهر و سایر خدمات شهری دستورالعملها و توصیه های وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی و سایر مراجع ذیربط را رعایت نمایند.
ماده 11 ـ صدور مجوز ورود و ترخیص و کنترل بهداشتی هر نوع دام و فراورده های خام دامی با توجه به نص مواد (2ـ3ـ4ـ7ـ8)قانون سازمان دامپزشکی کشور (مصوبه سال 1350)که موخر بر قانون مواد خوردنی و بهداشتی است علی الاطلاق و در تمام مراحل اعم از تولید ـ توزیع و عرضه از لحاظ پیشگیری و مبارزه با بیماریها ی دامی و بیماریهای مشترک انسان و دام بر عهده سازمان دامپزشکی می باشد .
طبیعی است چنانچه عرضه فراورده های خام دامی موجب بیماریها ی مختص انسان شود وهمچنین مواردی که در فراورده های خام دامی تغییراتی داده شود که مواد حاصل شده فراورده خام دامی تلقی نگردد مسئولیت کنترل بهداشتی بر عهده وزارت بهداشت ـ درمان آموزش پزشکی است که مطابق قانون مواد خوردنی وبهداشتی (مصوبه 1346) و اصلاحات آن انجام خواهد شد .
ماده 12 ـ وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشکی از طریق شبکه های بهداشتی ـ درمانی و خانه های بهداشت در روستا ها ضمن آموزش گسترده بابسیج مردم و جلب همکاری بین بخشی در زمینه مسائل بهداشت محیطی از قبیل جمع آوری و حمل و دفع بهداشتی زباله ـ دفع بهداشتی مدفوع و کود حیوانی ـ بهسازی معابر و جداسازی محل نگهداری دام و پرندگان از محل سکونت , نظارت و پیگیری لازم را داشته و همچنین در جهت بهسازی منابع و کنترل کیفی آب آشامیدنی ـ جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلابها ـ کنترل اماکن عمومی و مراکز تهیه , توزیع , نگهداری و فروش مواد غذایی اقدام نماید .