معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تبریز

تهیه و تنظیم: سید علی بلندی– کارشناس گروه تخصصی پیشگیری و مبارزه با بیماری­های معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تبریز

معرفی بیماری

مننژیت یکی از اورژانس‌های پزشکی است . میزان مرگ ناشی از این بیماری قبلاً تا 50 درصد می‌رسید؛ ولی با کشف درمان­های مناسب آنتی بیوتیکی به 5 تا 15 درصد کاهش یافته است. علاوه بر آن 10 الی 20 درصد از بهبود یافتگان بیماری دچار عوارضی مانند عقب افتادگی ذهنی، اختلالات بینایی یا شنوایی و یا اختلالات حرکتی می‌شوند. به منظور کاهش مرگ و میر ناشی از مننژیت، تشخیص زود هنگام بیماری، تعیین سریع عامل احتمالی مولد بیماری، آغاز هر چه سریع‌تر درمان مناسب آنتی بیوتیکی و درمان عوارض ایجاد شده حائز اهمیت است. هموفیلوس آنفلوانزا تیپ b ، مننگوکوک و پنوموکوک عامل 75 درصد تمام موارد مننژیت باکتریال و 90 درصد موارد مننژیت کودکان هستند. در کشورهایی که واکسن هموفیلوس آنفلوانزا استفاده شده است، شیوع این عامل بسیار کم شده و متوسط سن ابتلا از دوره کودکی به بالای 15 سالگی افزایش یافته است. مننگوکوک عامل اصلی اکثر موارد همه‌گیری مننژیت می‌باشد. انتقال بیماری به وسیله تماس مستقیم با قطرات تنفسی و ترشحات بینی و گلوی افراد آلوده صورت می‌گیرد. برخی افراد به صورت حامل سالم مننگوکوک بوده و سبب انتقال به دیگران می‌شوند.

پراکندگی بیماری در ایران: بیش‌ترین میزان بروز آن در فصل‌های زمستان و بهار می‌باشد. مردان بیشتر از زنان به این بیماری مبتلا می‌شوند.

علائم و تشخیص

علائم به صورت تب، سردرد شدید، تهوع و استفراغ و اغلب سفتی گردن تظاهر می‌کند. در اغلب موارد راش‌های جلدی پتشی شکل وجود دارد. تاخیر در شروع درمان می‌تواند سبب افزایش احتمال مرگ و یا عوارض بیماری شود. تایید تشخیص با بررسی مایع مغزی نخاعی بیمار و جستجوی میکرو ارگانیسم بیماری­زا در آن انجام می‌شود.

دوره نهفتگی از 2 تا 10 روز متغیر است و در صورتی که درمان با آنتی بیوتیک موثر انجام شود معمولاً 24 ساعت بعد از شروع درمان امکان انتقال به دیگران از بین می رود.

تعاریف

مورد مشکوک: هر فردی در هر سنی با تب ناگهانی بالای 5/38 درجه سلسیوس و یکی از علائم سفتی گردن، کاهش سطح هوشیاری، علائم مننژیال (سردرد، استفراغ و هر نوع عارضه نورولوژیک ناگهانی)، ملاج برجسته (در اطفال)، مورد مشکوک به مننژیت محسوب می‌شود.

مورد محتمل: هر مورد مشکوکی که آزمایش CSF او حداقل یکی از موارد زیر را نشان دهد:

- ظاهر کدر و چرکی

- افزایش گلبول­های سفید بیش از 100 سلول در میلی متر مکعب

- افزایش گلبول­های سفید بیش از 10 تا 100 سلول در میلی‌متر مکعب به همراه افزایش پروتئین بیش از 100 میلی‌گرم در دسی لیتر یا کاهش قند به کمتر از 40 میلی‌گرم در دسی لیتر

- وجود یکی از نتایج زیر در رنگ‌آمیزی گرم:

- باسیل گرم منفی (مطرح کننده هموفیلوس آنفلوانزا)

- دیپلوکوک گرم منفی (مطرح کننده نایسریا مننژایتیدیس)

- دیپلوکوک گرم مثبت (مطرح کننده استرپتوکوک پنومونیه)

مورد قطعی: مواردی که کشت مثبت وجود دارد یا آنتی ژن جرم پاتوژن در مایع مغزی نخاعی و یا خون فرد دارای علائم بالینی یافت شود .

اقدامات مورد نیاز

الف - درمانی

تمام موارد به محض تشخیص و یا شک به بیماری باید به مراکز تخصصی ارجاع شوند. آنتی­بیوتیک وریدی بایستی پس از تهیه نمونه خون و مایع مغزی نخاعی تجویز شود؛ و لیکن در مواردی که امکان اعزام فوری و دسترسی به مراکز بیمارستانی وجود ندارد به دلیل ضرورت شروع هر چه سریع تر درمان می‌توان نسبت به تجویز آنتی بیوتیک وسیع الطیف اقدام نمود. در این موارد با توجه به سن بیمار، وجود شرایط زمینه‌ساز بیماری و میکرو ارگانیسم‌های شایع می‌توان از سفالوسپورین­های نسل سوم با یا بدون همراهی ونکومایسین استفاده نمود. چنانچه بیمار با پنی‌سیلین درمان شود قبل از ترخیص از بیمارستان باید تحت درمان با ریفامپین هم قرار گیرد تا کلونیزاسیون حلق یا بینی برطرف شود.

ب - پیشگیری

- گزارش فوری به مرکز بهداشت شهرستان

- آموزش درباره کاهش تماس مستقیم با قطرات آلوده آب دهان بیمار

- کم کردن تجمعات در مناطق مسکونی و محیط کار

- تزریق واکسن مننژیت برای سربازها و زائران اماکن مذهبی

- پیگیری موارد تماس و در صورت لزوم تجویز پروفیلاکسی دارویی

پیشگیری دارویی موارد تماس در مننژیت هموفیلوسی

- در خانواده‌هایی که کودک زیر 3 سال دارند باید تمام اعضای خانواده از جمله بالغین که در تماس با بیمار بوده‌اند پروفیلاکسی دارویی دریافت نمایند .

- در مهدکودک‌ها و مراکز نگهداری کودکان، در صورتی که سن کودکان 2 ساله و یا بزرگ‌تر باشد پروفیلاکسی لزومی ندارد؛ مگر این که در عرض 60 روز دو مورد یا بیشتر اتفاق افتاده باشد. در مورد مهدکودک‌هایی که کودکان کوچک‌تر از 2 سال هم نگهداری می‌شوند برای تمام افراد از جمله بالغین، باید پروفیلاکسی داد .

پروتکل پروفیلاکسی در مننژیت هموفیلوسی

از سفتریاکسون و سفوتاکسیم نیز می‌توان برای پروفیلاکسی استفاده کرد

پیشگیری دارویی در مننژیت مننگوکوکی

- در تماس‌های نزدیک با فرد مبتلا مانند افراد خانواده.

- هر فردی که مستقیماً با ترشحات بیمار (بوسیدن و دست‌کاری‌های مجاری تنفسی) سر و کار دارد.

- افراد ارتشی که فضای خواب مشترک دارند.

- در مدارس، دوستان نزدیک که ظرف غذای مشترک دارند نه همه دانش‌آموزان.

- در مهدکودک‌ها تمام کودکان و موارد تماس.

پروتکل پروفیلاکسی در مننژیت مننگوکوکی

 

 

 

 

 

 

 

اندیکاسیون های ارجاع به سطوح بالاتر

تمام موارد باید به محض شک به بیماری به مراکز تخصصی ارجاع شوند.

 

در صورت همه‌گیری، با نظر مرکز بهداشت شهرستان واکسیناسیون تمام افراد در تماس نزدیک، در اماکن تجمعی مانند پادگان و مدارس با نیم میلی لیتر واکسن دو ظرفیتی A و C به صورت زیر جلدی باید انجام شود.

جداسازی

رعایت نکات تماس تنفسی تا 24 ساعت بعد از شروع درمان با آنتی­بیوتیک موثر الزامی است.

منابع

1. آخرین دستورالعمل کشوری مننژیت. مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر، 1390

2.  اصول پیشگیری و مراقبت بیماری‌ها. مرکز مدیریت بیماری‌ها، 1384

3.  اطلاعات و آمار بیماری‌های واگیر در ایران 1381 – 1356 مرکز مدیریت بیماری­ها، 1383

4. راهنمای کنترل بیماری‌های واگیردار در انسان، ویرایش نوزدهم، 2008