معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تبریز

پیشگیری، عبارت است از مداخله مثبت و اندیشمندانه برای مقابله با شرایط نامناسب قبل از آنکه منجر به اختلال یا ناتوانی شود و هدف آن حفظ سلامت و بهداشت افراد است. به عبارتی دیگر  کلیه اقداماتی که درجهت جلوگیری یا کاهش میزان بروز، شیوع و عوارض یک بیماری  بع عمل می آید را پیشگیری می گویند.

1-    پیشگیری اولیه

تمام فعالیت ها و اقداماتی است برای پیشگیری ازبروز بیماریهای عصبی و روانی صورت می گیرد.هدف این نوع از پیشگیری شناسایی و حذف عوامل کلی یا کاهش عوامل خطرساز، تقویت مقاومت افراد، دخالت در فرایند اختلال می باشد. پیشگیری از عوامل موثر در اختلاف و درگیریها ، سازگاری بهتر با دیگران و لذت بردن و قانع بودن به آنچه در اطراف ما هست و... ، همگی نوعی پیشگیری اولیه است.

مثال: برنامه‌های آموزش بهداشت روان (نظیر آموزش والدین برای تربیت کودکان ، آموزش مهارتهای زندگی، آموزش عوارض مصرف سیگار، مواد مخدر و الکل ...)، برنامه‌های بالا بردن کارایی و توان افراد (نظیر برنامه‌های تقویتی برای کودکان محروم) ، ایجاد سیستم‌های حمایت اجتماعی (نظیر بیمه‌های درمانی ، ایجاد و حمایت از گروه‌های حمایت کننده از افراد مبتلا)" نمونه‌های پیشگیری نوع اول می‌باشد.

اهداف مهم در پیشگیری اولیه : 

1- توجه و کنترل  تاثیر شرایط محیطی ( اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی ) بر سلامت روان

2- توجه به نقش عوامل ژنتیکی و وراثتی در بروز اختلالات روانی 

3- بررسی و کنترل ازدواج های فامیلی و زود رس و نتایج آن 

4- توجه به سلامت جسمی و روانی مادران باردار دوران بارداری و سلامت روان کودک پس از تولد

5- شناسایی و تامین نیازهای انسانی در مراحل مختلف رشد از جمله طفولیت، کودکی، نوباوگی، نوجوانی، میانسالی و سالمندی 

6- توجه به  نقش اولیاء و محیط خانواده در سلامت روان کودکان و نوجوانان 

7- شناسایی و مدیریت عوامل اضطراب انگیز محیطی و اجتماعی

آموزش بهداشت روان به مردم و افزیش سواد سلامت روانی آنها اصلی ترین وظیفه کارکنان سلامت(بهورز/ کاردان و کارشناس بهداشتی)در برنامه های بهداشت روان است می تواند در تمام انواع پیشگیری مخصوصاً تیم سلامت در جهت نیل به اهداف چیشگیری یاری نماید.

روش های اجرایی در پیشگیری اولیه : 

1- بررسی و ارزیابی ( نیازسنجی )مستمر در جهت شناخت وضعیت عوامل ژنتیکی، محیطی و خانوادگی در میزان بروز مشکلات روانی و رفتاری  و اولویت بندی آنها 

2- تدوین و اجرای برنامه های پیشگیرانه برای حذف و تعدیل عوامل موثر در بروز بیماریهای روانی با همکاری افراد ذیربط( پزشکان عمومی کارشناسان بهداشتی و بهداشت روان و افراد کلیدی ذیربط) 

3- همکاری و مشارکت مستمربا روحانیون، شوراها ، افراد کلیدی ذیربط و مردم در جهت حذف و کاهش علل و زمینه های بروز و شیوع اختلالات روانی و رفتاری 

4- آموزش همگانی بهداشت روان برای جمعیت عمومی با اولویت جمعیت در معرض خطر 

5- مشاوره های خانوادگی ، فردی و گروهی

6- جلب همکاری و تشویق افراد جامعه در بهره برداری مطلوب از خدمات بهداشت روان

اهمیت پیشگیری اولیه در برنامه های بهداشت روان :

برنامه های پیشگیری اولیه به جهت اینکه با  هدف شناسایی و مداخله به موقع در جهت کنترل ( حذف  و کاهش ) عوامل زمینه ساز مشکلات روانی و رفتاری انجام می گیرد در برنامه های بهداشت روان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است .