معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تبریز

دستورالعمل(کلیک کنید)

پایش ید ادراری دانش آموزان(کلیک کنید)

کمبود ید و گواتر یکی از مشکلات تغذیه ای عمده در کشور بوده است . اجرای برنامه پیشگیری وکنترل کمبودید ویددارکردن نمکهای خوراکی طی سالیان گذشته موجب کاهش قابل ملاحظه شیوع گواتر درکشور شده است . در این مرحله نکته مهم استمرار برنامه و رسیدن به هدف نهایی که حذف اختلال‌های ناشی از کمبود ید است، می‌باشد.استمرار برنامه پیشگیری از اختلال‌های ناشی از کمبود ید در گرو پایش مرتب ومستمر فعالیت‌های اجرایی، دریافت پس خوراند و تصحیح و حل مشکلات احتمالی با همکاری های تنگاتنگ درون بخشی وبین بخشی است. کشورهای زیادی به دلیل نداشتن برنامه‌های پایش و نظارت بر روند مصرف نمک یددار، میزان دسترسی مردم (پوشش مصرف) و میزان ید موجود در نمک‌های یددار دچار شکست شده‌اند، با پایش و ارزیابی مراحل یددار کردن نمک می‌توان وضعـــیت پیشـــرفت برنامه کنترل IDD را مشخص نمود.

پایش میزان ید در نمکهای خوراکی کشور مهمترین بخش پایش برنامه حذف اختلالات ناشی از کمبود ید است.

 هدف اصلی پایش در سطح تولید حصول اطمینان از میزان ید نمک،‌ درجه خلوص و سایر ویژگیهای نمک یددار و روند اجرای برنامه در حین تولید است.

در برنامه پیشگیری و مبارزه با اختلالات ناشی از کمبود ید، به منظور اطمینان از کفایت دریافت ید افراد جامعه، پایش منظم و دوره‌ای میانه ید ادرار جمعیت در معرض خطر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مشکل کمبود ید و اختلالات ناشی از آن در بسیاری از مناطق ایران به عنوان یک بیماری آندمیک شناخته شده است .ید یک عنصر اساسی برای بقای انسان است. این ماده غذایی برای رشد و نمو فرد، حتی قبل از تولد، نیز مور نیازمی­باشد. سنتزهورمون های تیروئیدی وابسته به ید است. این هورمون ها برای ساخت، تکامل و عملکرد طبیعی بدن، مغز و دستگاه عصبی، برای حفظ گرمای بدن و انرژی ضروری هستند وقتی ید به اندازه کافی به بدن نرسد، تیروئید نمی تواند به اندازه کافی هورمون بسازد. این کمبود پی آمدهای بهداشتی مهمی دارد که مجموعه آنها را "اختلالات ناشی از فقر ید یا Iodine Deficiency  Disorders و یا به اختصار IDD می نامند . این پی آمد ها شامل گواتر، هیپوتیروئیدیسم، کرتی نیسم، بی کفایتی تولید مثل، مرگ و میر کودکان و نهایتا " به مخاطره افتادن توسعه اجتماعی و اقتصادی جوامع می باشند .

گواتر در یک منطقه بارزترین نشانه کمبود ید است که از سنین کودکی ظاهر می شود و با افزایش سن، بزرگتر شده وپس از بیست سالگی معمولا " به صورت گواترهای گره دار در می آید . در سنین پایین شیوع در دختران و پسران یکسان است ولی پس از بلوغ شیوع در پسران کاهش می یابد . گاهی در مناطق کمبود ید زنان تا 6 برابر بیشتر در معرض عوارض قرار می گیرند . اگر در منطقه ای شیوع گواتر به بیش از 10 درصد برسد منطقه آندمیک و چنانچه بیش از 40 درصد پسران و متجاوز از 50 درصد دختران مبتلا به گواتر باشند منطقه را هیپرآندمیک می گویند .

برای طبقه بندی گواتر از جدول زیر استفاده می شود :

منابع غذایی ید :

میزان ید موجود در مواد غذایی معمولا ” کم است. بیشترین میزان ید در ماهی و به میزان کمتر در شیر،تخم مرغ و گوشت وجود دارد . در مناطقی که میزان ید در آب و خاک کم است محصولات غذایی حیوانی و گیاهی ید کافی ندارند. به همین دلیل بهترین راه تامین یدمورد نیاز بدن استفاده از نمک یددار تصفیه شده است .

به دلایل زیر نمک بعنوان بهترین حامل برای ید انتخاب شده است :

1.       میزان مصرف روزانه نمک معمولا ثابت است .

2.       مصرف نمک وابسته به وضعیت اقتصادی خانوار نیست .

3.       نظارت و پایش مصرف آن به راحتی قابل انجام است .

4.       افزودن ید به نمک تاثیری بر بو، رنگ یا مزه نمک ندارد .

5.       افزودن ید به نمک اثر سوء بر مصرف کننده نمی گذارد .

6.       هزینه های افزودن ید به نمک بسیار ناچیز است .

7.       روش مطمئن و ایمنی است .

8.       اثرات مثبت این روش در کشورهای دیگر دیده شده است .

یددار نمودن نمک قدیمی ترین، مناسبترین و کم خرجترین روش کنترل کمبود ید است . در کشورما 40PPM ید به نمک های خوراکی اضافه می شود . برای مصرف نمک خوراکی باید از نمک یددار تصفیه شده استفاده شود .

نمک های تصفیه شده یددار به دلیل خلوص بالا میزان ید را بهتر و به مدت بیشتری حفظ می نماید . نمک های یددار نباید به مدت طولانی در معرض نور خورشید و یا رطوبت قرار گیرند چرا که ید خود را از دست می دهند، بهتر است نمک یددار در ظروف بدون منفذ پلاستیکی، چوبی، سفالی یا شیشه ای رنگی با سرپوش محکم نگهداری شود، همواره باید به تاریخ تولیدوانقضا ی نمک و وجود پروانه ساخت از وزارت بهداشت و قید عبارت تصفیه شده بر روی بسته بندی نمک دقت نمود .

نمک هایی که یددار وتصفیه شده نیستند وفاقد مجوز تولید وپروانه ساخت ازوزرات بهداشت هستند ، بدلیل نداشتن یدکافی و انواع ناخالصی هایی که دارند توصیه نمی شوند . وجود این ناخالصی ها در نمک می تواند منجر به بروز عوارض نامطلوب در اندام های گوارشی، کلیوی و کبدی شده و در مواردی ایجاد مسمومیت نماید . حتی ممانعت در جذب آهن موجود در وعده غذایی ودرنتیجه ابتلا به کم خونی ناشی  از کمبود اهن گردد . نمک هایی که فاقد پروانه ساخت از وزارت بهداشت هستند مثل نمک دریا بدلیل ید کم وناخالصی توصیه نمی شوند .

گرچه برای پیشگیری از بیماری های قلبی و عروقی و افزایش فشارخون مصرف کم نمک توصیه شده است، اما همان مقدار کم باید از نمک های یددار تصفیه شده باشد تا ید مورد نیاز بدن را تامین نماید و از طرفی عوارض احتمالی ناشی از وجود ناخالصی های نمک نیز برطرف گردد .

نمک های تصفیه شده یددار به دلیل خلوص بالا میزان ید را بهتر و به مدت بیشتری حفظ می نماید .