بهداشت حرفه‌اي از جمله با ارزشترين دارائيهاي افراد جوامع و كشورها است كه بعنوان يك استراتژي با اهميت نه تنها سلامتي شاغلين رادرنظر مي‌گيرد بلكه تاثير مثبت و قابل ملاحظه‌اي دربهره‌وري و كيفيت محصولات، انگيزش كار ، رضايت شغلي و كيفيت كل زندگي افراد جامعه دارد. در بهداشت حرفه‌اي همه مسايل بهداشتي - پزشكي و ايمني پيشه هاي گوناگون مورد مطالعه و بررسي قرار مي‌گيرد و همواره تلاش براين است كه ازتاثير سوء عوامل آسيب‌زا، ازعوامل فيزيكي گرفته تا عوامل شيميايي، زيست شناختي و ارگونوميك بر فرد جلوگيري شود. در اين رشته كوششها بسوي پيشگيري از بيماريها و حوادث ناشي از كار جهت يافته‌اند زيرا باور بر اين است كه بيشتر بيماريهاي شغلي اگر درمان شدني نباشند، سخت درمان بوده و تا پايان زندگي گريبانگير فرد خواهند بود.
هدف ازخدمات بهداشت حرفه‌اي تامين ايمني، بهداشت، پيشگيري از بيماريهاي ناشي از كار، پيشگيري از معلوليتها، استفاده بهينه از توان نيروي كار و تامين رفاه شاغلين است اين مهم ميسر نمي‌شود مگر آنكه بتوانيم با استفاده از قوانين، آئين نامه‌ها و طرحهاي دردست اجرا وجود نيروي كارسالم، بارور و باانگيزه را تضمين نمائيم .
تعريف بهداشت حرفه‌اي و اهداف آن :
بهداشت حرفه اي علمي است كه از طريق شناسايي، ارزشيابي و كنترل شرايط و عوامل زيان آور در محيط كار و ارائه مراقبتهاي پزشكي، حافظ سلامت شاغلين كشور مي باشد.
اهداف :
كميته مشترك سازمان بهداشت جهاني (WHO ) وسازمان بين المللي كار(ILO) كه درسال 1953 در ژنو تشكيل‌شد هدفهاي بهداشت حرفه‌اي را چنين ترسيم نمود :
1. تامين ، حفظ و ارتقاعاليترين درجه ممكن سلامت جسمي - رواني و اجتماعي كليه شاغلين
2. پيشگيري از حوادث وبيماريهاي ناشي‌از كار و صيانت شاغلين از خطراتي كه آنها را در محيط كار تهديد مي كند.
3. بكار گماردن شاغلين در كارهاي متناسب با قابليتهاي جسمي، رواني آنها و به عبارت ديگرتطبيق كار با كارگر و بالعكس .
راههاي دستيابي به اهداف بهداشت حرفه اي :
ارتقاء سطح آگاهي بهداشتي مديران و كارگران واحدهاي مختلف
تنظيم و پيگيري عمليات اجرائي درزمينه پيشگيري از بيماريهاو مسموميت هاي ناشي از كار
بررسي مواداوليه، بينابيني محصولات بمنظور تعيين ميزان تاثير آن بر سلامت كارگران
پيگيري تشكيل پرونده بهداشتي و انجام معاينات قبل از استخدام و دوره‌اي كارگران
بررسي و شناخت كارهاي سخت و زيان آور در حرف گوناگون
نظارت و پيگيري درامر تاسيس خانه هاي بهداشت كارگري - مراكز بهداشت كار- ايستگاه بهگر
نظارت بر تاسيسات بهداشتي محيط كار و پيگيري در زمينه تامين مطلوب آن
نظارت و همكاري با موسسات علمي ،تحقيقاتي در زمينه بررسي عوامل زيان آور محيط كار
شناسايي و كنترل عوامل زيان آور محيط كار از قبيل (سروصدا،ارتعاش ، گرما،گرد و غبار و....)
نظارت و همکاری در جهت بهبود شرایط محیط کار بمنظور تطبیق کار با کارگر و بالعکس بمنظور جلوگیری از خستگی زودرس و حوادث ناشی از کار
نقش بهداشت حرفه اي در توسعه پايدار
بنابر اعلاميه كنفرانس عالي ريو توسعه پايدار به عنوان يك استراتژي براي برآورد نيازهاي جمعيت موجود دنيا بدون داشتن آثار سوئي روي سلامت انسان و محيط زيست و بدون به مخاطره انداختن منابع جهاني و بدون به خطر انداختن قابليت هاي توليد در آينده در نظر گرفته مي شود . بر اساس اين اعلاميه ، انسان ها نقش محوري در ارتباط با توسعه پايدار بر عهده داشته و مستحق برخورداري از يك زندگي بارور و سالم هماهنگ با طبيعت مي باشند .
در مبحث بهداشت حرفه اي تغيير عبارات فوق در واقع ايفاي نيازهاي مادي با كار و ديگر فرآيندهاي توليدي بدون ايجاد خطر براي سلامتي انسان ، اكوسيستم ، منابع پايه ، بهداشت جامعه ، در كوتاه مدت يا بلند مدت خواهد بود . بهداشت حرفه اي به عنوان عنصري اساسي يك بعد بهداشتي و اجتماعي از اصل توسعه پايدار را تشكيل مي دهد و مسلما عملكردهاي بهداشت حرفه اي مجموعه اي از فعاليت هاي كليدي است كه رسيدن به توسعه پايدار را تسهيل مي كند .
نقش محوري بهداشت حرفه اي در توسعه پايدار
1) پيشگيري از حوادث ،آسيب هاي و بيماريهاي شغلي و حفاظت كارگران در مقابل فشارهاي بيش از حد جسمي و رواني بر استفاده بهينه از منابع محدود موجود و به حداقل رساندن كاهش غير ضروري منابع مادي و انساني دلالت دارد.
2) هدف از محيط كار ايمن و سالم ، بكارگيري ايمن ترين تكنولوژي همراه با مصرف انرژي كم ، ايجاد آلودگي كمتر و توليد مواد زائد كم مي باشد و در اغلب كشورها قوانين مربوط به بهداشت حرفه اي بر استفاده از بهترين تكنولوژي كه دسترسي به آن نيز ممكن باشد ، تاكيد دارد .
3) بكارگيري اصول بهداشت حرفه اي موجب افزايش كيفيت محصولات ، بهره وري و فرآيند مديريت گرديده و بنابراين در ممانعت از افت غير ضروري انرژي و مواد و همچنين پيشگيري از اثرات ناخواسته بر روي محيط زيست نقش موثري خواهد داشت .
4) اغلب مخاطرات محيط از محيط هاي كاري همچون صنعت ، كشاورزي ، حمل و نقل و خدمات ، ناشي مي شوند. كارشناسان و ديگر افراد مسئول در امر بهداشت حرفه اي به خوبي از فرآيندها و عواملي كه ممكن است براي محيط زيست مخاطره آميز باشد ، آگاهي دارند و اغلب اين اطلاعات در مراحل اوليه بروز مشكل در اختيار آن ها قرار مي گيرد و بنابراين قادرند پيشگيري هاي اوليه را انجام دهند در غير اين صورت عناصر مخاطره آميز در محيط پراكنده خواهند شد .
در مورد حفاظت محيط زيست وقتي كه مشكلات ناشي از سيستم هاي توليدي مطرح مي شود ، انتظار مي رود كه عملكرد بهداشت حرفه اي از نظر كارايي و صرف هزينه مورد تاييد قرار گيرد . به همين منظور در برخي كشورهاي صنعتي فعاليت هايي را براي برقراري ارتباط نزديكتر بين بهداشت حرفه اي و بهداشت محيط زيست آغاز نموده اند.
5) هدف از خدمات بهداشت حرفه اي تامين سلامت و استفاده بهينه از توان كاري و رفاه كارگران مي باشد . وجود نيروي كار سالم ، بارور و انگيزه عامل كليدي براي توسعه اقتصادي و اجتماعي محسوب مي شود . بعلاوه بهره وري و كيفيت بالاي كار مي تواند توليد سالم مواد و كالاهاو همچنين اقدام عملي دستيابي به اصول توسعه پايدار را تضمين نمايد .
6) اكثر مخاطرات زيست محيطي ابتدا در محيط هاي كاري و يا جمعيت هاي كارگري ورد شناسايي قرار مي گيرند . بنابراين بهداشت حرفه اي در همان نقطه شروع يك سيستم ، اعلام خطر براي تعيين مخاطرات زيست محيطي را فراهم مي كند كه مي توان بر اساس آن مدل هاي موثري براي فعاليت هاي پيشگيري ارائه نمود .
7) بيش از 50% افراد بزرگسال در محيط كار در معرض عوامل زيان آور شيميايي ، فيزيكي ، بيولوژيكي ،ارگونوميكي يا استرس هاي رواني و فشار كاري بيش از حد قرار مي گيرند . در اين مورد براي دستيابي به يك زندگي سالم و بارور مي توان از بهداشت حرفه اي به عنوان ابزاري مناسب بهره گرفت.
8) وضعيت كلي محيط زيست و اكوسيستم به طور مستقيم و غير مستقيم بر روي بهداشت كارگران در مشاغل مختلف كشاورزي ، معدن و ماهيگيري و توليد تاثير مي گذارد . بنابراين يك ارتباط دوجانبه بين ايمني و بهداشت حرفه اي از يك طرف و توسعه پايدار توام با محيط سالم از طرف ديگر وجود دارد .
9) با توجه به اهميت رفاه افراد و براي توسعه اقتصادي و اجتماعي جوامع و كشورها ، خط مشي وجود دارد كه دستيابي هر فرد را به كار امكان پذير ساخته و آن ها را قادر مي سازد كه هزينه زندگي خود و خانواده شان را تامين نمايند . بالا بودن آمار شاغلين ، يك عامل كليدي در توسعه پايدار و ايمن كشورها محسوب مي شود ، در حالي كه افزايش نرخ بيكاري و تبعات منفي آن عاملي تهديد كننده براي اين توسعه به شمار مي رود .
10) اختصاصا در كشورهاي در حال توسعه بهداشت و رفاه خانواده در گرو سلامتي و بهره وري نيروي كار آن خواهد بود بنابراين وضعيت زندگي اعضاي آن متاثر از اقدامات بهداشت حرفه اي خواهد بود در غير اين صورت با توجه به پايين بودن سزح بهداشت و كاهش توان كاري ، بحران شديدي در خانواده بوجود آورده و به طور غير مستقيم بهداشت، رفاه و اقتصاد جوامع را تحت تاثير قرار مي دهند .