پر اشتهايي عصبي نوعي اختلال تغذيه‌اي و مشخصه‌ي اصلي آن خوردن مقدار زيادي غذا در يك زمان كوتاه و بدون دليل خاص و پس از آن واداركردن بدن به تخليه‌ي انرژي اضافي است. اين تخليه‌ي كالري اضافي از طريق روش‌هايي از قبيل استفراغ يا استفاده از داروهاي مسهل، تنقيه يا استفاده از داروهاي مُدر صورت مي‌گيرد. هم‌چنين بسياري از افراد به‌جاي انجام چنين روش‌هايي به ورزش‌هاي سنگين يا روزه‌داري‌هاي طولاني‌مدت براي ازبین¬بردن كالري دريافتي اضافي پناه مي‌برند. اين مسأله مي‌تواند منجر به جراحات و آسيب جدي در فرد شود. يكي از مشخصه‌هاي اصلي اين رفتار اين است كه در هنگام غذاخوردن اصلاً نمي‌توانند ميزان غذاي دريافتي خود را كنترل كنند. آن‌ها مي‌خورند و مي‌خورند و حتي زماني‌كه احساس سيري و حتي ناراحتي مي‌كنند باز هم به غذاخوردن ادامه مي‌دهند. اغلب افرادي كه پراشتهايي عصبي دارند به اين نكته اذعان دارند كه رفتارشان طبيعي نيست و نمي‌توانند آن‌را كنترل كنند. آن‌ها معمولاً نسبت به رفتار خود خجالت‌زده و ناراحت هستند و در نتيجه رفتار و عادات غذايي خود را از ديگران پنهان مي‌كنند. . به‌عنوان مثال شب‌ها بعد از آن‌كه تمام خانواده خوابيدند به غذاخوردن مي‌پردازند و يا قبل از رسيدن به خانه غذا تهيه كرده و در ماشين مصرف مي‌كنند.
رژيم‌گرفتن يكي از محرك‌هايي است كه فرد را به جاده‌ي ابتلا به پراشتهايي عصبي هدايت مي‌كند. فردي كه در آينده پراشتها مي‌شود نسبت به وزن و شكل ظاهري خود خيلي حساس است و مرتباً رژيم كاهش وزن مي‌گيرد. اغلب خانم‌ها به اين اختلال دچار مي‌شوند. آن¬ها در ابتدا با رژيم‌هاي خيلي سخت و كم كالري شروع مي‌كنند و پس از آن‌كه نتوانستند در رژيم غذايي موفق باشند به مقدار خيلي بيش‌تر از حد گرسنگي غذا مي‌خورند تا احساس خود را برطرف سازند؛ اما پس از آن احساس گناه کرده و شروع به ورزش‌هاي سنگين يا تخليه‌ي غذا از بدن خود مي‌كنند تا از شر كالري‌هاي اضافي خلاص شوند. در ابتدا اين رفتار به‌ندرت اتفاق مي‌افتد؛ اما به‌تدريج عادي شده و باعث ايجاد اختلال در روابط دوستانه‌ي فرد، روابط اجتماعي و فعاليت‌هاي روزانه او مي‌شود. اين قبيل رفتارها اثرات زيان‌باري بر سلامتي فيزيكي و رواني افراد گذاشته و بايد هرچه سريع‌تر درمان شوند.
علل ایجاد کننده:
· وراثت: خويشاوندان نزديك، معمولاً مادر يا خواهر مبتلا به اين اختلال، شانس درگيري فرد را بيش‌تر مي‌كنند. اين مسأله در خصوص زنان بيش‌تر از مردان صدق مي‌كند. تاريخچه‌ي خانوادگي افسردگي، الكليسم و چاقي، ريسك بروز اين بيماري را بيش‌تر مي‌كند.
· عوامل بيولوژيكي: شواهد مختلفي نشان مي‌دهند كه پراشتهايي عصبي با مقادير كم سروتونين مغز در ارتباط است. سروتونين يك انتقال دهنده عصبی است كه يكي از نقش‌هاي آن تنظيم احساس سيري يا پري در فرد بوده و به او مي‌گويد غذاخوردن را متوقف كند. انتقال دهندههای عصبی در اختلالات ذهني ديگر از قبيل افسردگي نيز تغيير مي‌كنند كه اين مسأله اغلب با پراشتهايي همراه است.
· عوامل رواني: به‌نظر مي‌رسد كه انواع مختلفي از شخصيت‌ها بيش‌تر از بقيه در معرض خطر ابتلا به پراشتهايي عصبي هستند. اين افراد كم‌تر قادرند كه محركات محيطي را تحت كنترل در بياورند. آن‌ها اغلب درگير رفتارهاي پرخطري از قبيل خريد زياد، اعتياد به مواد مخدر يا الكل و رفتارهاي جنسي پرخطر هستند. اين افراد اعتماد به نفس ضعيفي داشته و اعتماد به نفس در آن‌ها بستگي به تصديق اطرافيان دارد. در بين آن‌ها اختلالات ديگري از قبيل افسردگي، وسواس فكري عملي و اضطراب شايع است.
· عوامل اجتماعي: اغلب در خانواده‌ي اين افراد اختلالاتي از قبيل الكليسم، افسردگي و چاقي ديده مي‌شود. اين خانواده‌ها اغلب با هم درگيري و مشاجره دارند و شرايط زندگي ثابتي ندارند. شرايط و تغييرات زندگي از قبيل تغيير محل زندگي، درس‌خواندن در مدرسه‌ي جديد و ازدست‌دادن روابط با دوستان صميمي مي‌تواند باعث شروع اين اختلال در افراد شود.
دوره‌هاي بيش خواري/تخليه‌ي غذا نتايج فيزيكي خاص خود را به‌دنبال دارند كه عبارتند از:
· آسيب دندان‌ها در اثر تماس مداوم با اسيد معده از استفراغ؛ و خرابي ميناي دندان
· تورم غدد بزاقي، زخم در دهان و حنجره
· دهيدراتاسيون (از دست رفتن آب بدن)
· زخم در انگشتان به‌خاطر استفاده از آن‌ها براي استفراغ‌كردن
· عدم تعادل الكتروليت‌ها كه توسط روش‌هاي آزمايشگاهي مشخص مي‌شود.
· پوست خشك
· خستگي
· عدم تعادل دوره‌هاي عادت ماهيانه در زنان
· وزن، ضربان قلب و فشار خون ممكن است طبیعی باشند.
درمان بيمار بستگي به درجه‌ي آسيب فيزيكي واردشده به او در اثر پرخوري و شدت احتمال آسيب‌رساندن به خودش دارد. در صورتي‌كه تعادل الكتروليت‌هاي بدن بیمار به‌طور جدي به‌هم خورده باشد، بايد او را در بيمارستان بستري كرد و تحت مراقبت قرار داد. عدم تعادل الكتروليت‌ها منجر به اختلال در فعاليت قلب و ساير عوارض ناخواسته مي‌شود. هرچه درمان سريع‌تر آغاز شود، موفقيت آن نيز بيش‌تر خواهد بود. بهبودي بيمار بدون مداخلات حرفه‌اي انجام نمي‌شود. پراشتهايي درمان‌نشده مي‌تواند منجر به مرگ فرد در اثر زخم معده يا مري شود.
بعضي از روش‌هاي پيشگيري از پراشتهايي عصبي به شرح زير هستند:
· اگر فرزندي داريد نسبت به وزن خود وسواس نداشته باشيد؛ و شكل ظاهري خود و رژيم غذايي‌تان را در حضور فرزندان به چالش نكشيد.
· فرزندانتان را به‌خاطر شكل بدنشان ملامت نكنيد و هرگز آن‌ها را با ديگران مقايسه ننمایید.
· به فرزندان خود بگوييد كه آن‌ها را همان‌طور كه هستند دوست داريد.
· سعي كنيد هر زمان كه امكان‌پذير باشد همراه با خانواده غذا بخوريد.
· به كودكان خاطرنشان كنيد كه هنرپيشه‌هاي تلويزيون و مدل‌هاي مجلات مُد بدن سالم و طبيعي ندارند.
· كودك خود را تحت رژيم غذايي قرار ندهيد؛ مگر آن‌كه پزشك شما را به اين كار تشويق كند.
· اجازه ندهيد كودكتان در تارنماهاي مخصوص افراد پراشتها جست‌وجو كند. اين تارنما‌ها توصيه‌هاي نامناسبي از طرف بيماران به كودك منتقل مي‌كنند؛ به آن‌ها ياد مي‌دهند كه چگونه غذا را تخليه كرده و رفتار هم‌ديگر را مورد حمايت قرار مي‌دهند.
· اگر فرزند شما در ورزش‌هاي رقابتي فعاليت مي‌كند، حتماً نقطه نظرات مربي او در خصوص وزن بدن را مورد بررسي قرار دهيد.
· از علايم اعتماد به نفس پايين، اضطراب، افسردگي و اعتياد به مواد مخدر يا الكل آگاه باشيد و هر زمان كه چنین چيزي در فرزند خود مشاهده كرديد، بلافاصله نسبت به درمان آن اقدام كنيد.
· اگر فكر مي‌كنيد كودكتان مبتلا به اختلال تغذيه‌اي است براي كمك پزشك و مداخله‌ي انجام‌شده از طرف او صبر نكنيد. هرچه اين اختلال زودتر درمان شود، عوارض آن كم‌تر شده و درمان راحت‌تر انجام مي‌شود.
بسياري از بيماران مبتلا به پراشتهايي عصبي دچار شكست مي‌شوند. اين افراد براي پيشگيري از اين مسأله مي‌توانند توصيه‌هاي زير را رعايت كنند:
· هرگز رژيم نگيريد. در عوض برنامه‌ريزي كنيد تا از غذاهاي سالم استفاده نماييد.
· با بقيه‌ي افراد غذا بخوريد و به تنهايي از غذا استفاده نكنيد.
· درمان را ادامه دهيد و نكات توصيه‌شده را كاملاً اجرا كنيد.
· افكار منفي خود را تحت نظر قرار داده و سعي كنيد با خود مثبت فكر كنيد.
· هر روز سعي كنيد زماني را به انجام امور لذت‌بخش اختصاص دهيد.
· هميشه مشغول باشيد، ولي نه خيلي فعال؛ حداقل روزي هفت ساعت استراحت كافي داشته باشيد.
· هر روز زماني را با افرادي كه دوست داريد و آن‌ها نيز به شما علاقه دارند بگذرانيد.
الهام احرام پوش
كارشناس ارشد دفتر بهبود تغذيه جامعه
منبع : دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت