آرتريت يك نام عمومي پزشكي است كه به التهاب يك مفصل، يا اختلال ايجادشده در اثر آن التهاب اطلاق ميشود. مراحل رژيم درماني براي دو دسته‌ي مهم از اين بيماري يعني استئوآرتريت (OA ) و آرتريت روماتوئيد (RA ) کاربرد دارد.
استئوآرتريت بر مفاصل تحمل‌كننده‌ي وزن بدن در لگن، زانوها و ستون فقرات تأثير مي‌گذارد. این اختلال در نتيجه‌ي آسيب پيشرونده به غضروف‌هايي كه مفاصل استخوان‌ها را نگه مي‌دارند، ايجاد ميشود. هنگامي كه غضروف آسيب ببيند مايعات در مفاصل جمع شده و در نتيجه مفاصل و تاندون‌ها ضعيف مي‌شوند. اين مسائل منجر به خشكي بدن در هنگام برخواستن، درد، تورم و محدوديت فعاليت ميشود. اين اختلال اغلب در افراد بالاي 45 تا 50 سال ديده ميشود؛ اما افراد كم سن‌تر نيز گاهاً به آن دچار مي‌شوند.
آرتريت روماتوئيد (RA ) بيش‌تر در افراد بين سنين 50 ـ30 سالگي تشخيص داده شده كه دوسوم آنان را زنان تشكيل مي‌دهند. برخلاف استئوآرتريت كه در اثر تغيير شكل بافت بدن ايجاد ميشود، آرتريت روماتوئيد يك اختلال خودايمني بوده كه در آن سيستم ايمني بدن به بافت‌هاي خودش حمله مي‌كند. اين بيماري اغلب در هنگام شروع ناگهاني است و ارگان‌هاي بدن را تحت تأثير قرار دهد و فقط بر مفاصل تأثيرگذار نيست. آرتريت روماتوئيد خيلي جدي‌تر از استئوآرتريت بوده و 30% بيماران مبتلا ممكن است در طي دو تا سه سال بعد از شروع بيماري كاملاً غير فعال شوند.
نقش درمان تغذيه‌اي در استئوآرتريت اين است كه وزن بيمار را كاهش دهند يا نگهداري كنند تا استرس و آسيب واردشده به مفاصل حمل‌كننده‌ي وزن بدن را كم كنند؛ علاوه بر آن ساختمان و تركيب غضروف موجود در مفاصل را حفظ كرده و سلامت كلي بافت‌ها را از طريق رژيم غذایی حفظ نمايند. اصلي‌ترين توصيه‌ي رژيمي براي افرادي كه استئوآرتريت دارند اين است كه وزن خود را در حد ايده‌آل نگه دارند. دليل آن هم اين است كه استئوآرتريت معمولاً مفاصل حمل‌كننده‌ي وزن بدن را درگير كرده و حتي مقدار كمي وزن اضافي مي‌تواند فشار را بر مفاصل آسيب‌ديده افزايش دهد. استفاده از مكمل‌ها معمولاً براي كاهش عوارض استئوآرتريت و يا كندكردن روند تخريب غضروف‌ها توصيه مي‌گردد. نمونه‌هايي از اين مكمل‌ها عبارتند از:
· سولفات كندروايتين:سولفات كندروايتين به غضروف‌ها حالت الاستيكي مي‌دهد.
· گلوكزآمين: گلوكزآمين يك قند آميني است كه تشكيل و بازسازي غضروف را تقويت مي‌كند.تركيب كندروايتين سولفات با گلوكزآمين در بسياري از داروخانه‌ها به‌راحتي به فروش مي‌رسد.
· تركيبات گياهي: بعضي از مواد طبيعي استخراج‌شده از زالزالک، زغالاخته و گيلاس توسط پزشكان توصيه مي‌گردد. اين مواد به‌نظر مي‌رسد كه التهاب را در مفاصل كم كرده و تشكيل غضروف را تقويت نمايند. پودر زنجبيل نيز براي درمان درد مفصل ايجاد شده توسط استئوآرتريت استفاده ميشود.
· ويتامين درماني: بعضي از پزشكان دريافت ويتامين‌هايي از قبيل C ، E ، A و B 6 را توصيه مي‌نمايند كه براي نگهداري ساختمان غضروف‌ها ضروري هستند.
درمان تغذيه‌اي در آرتريت روماتوئيد به تنهايي قادر به جوابگويي نبوده و بيماران بايد تركيبي از داروها كه معمولاً از داروهاي ضدّ رماتيسم و داروهاي ضدّ التهابي غير استروئيدي هستند را به‌همراه رژيم غذايي رعايت كنند تا درد، التهاب و پيشرفت بيماري كند شود. يك رژيم متعادل و سالم مي‌تواند از افسردگي‌اي كه اغلب بيماران به آن دچار مي‌شوند جلوگيري كرده و كمك كنند تا برنامه‌هاي منظم روزانه‌ي خود را انجام دهند. اين رژيم هم‌چنين از ايجاد كمبودهاي تغذيه‌اي در اين بيماران كه در اثر داروهاي مصرفي ايجاد ميشود جلوگيري مي‌كند.
شواهدي مبني بر سودمندبودن كاهش مصرف گوشت‌ها و استفاده از يك رژيم گياهخواري در درمان آرتريت روماتوئيد ديده شده است. يكي ديگر از تغييرات رژيمي كه در خصوص بيماران آرتريت روماتوئيد مؤثر بوده تغيير روغن استفاده‌شده جهت پخت غذا از روغن 6ω به روغن 3ω است كه التهاب را كاهش مي‌دهد. اين قبيل روغن‌ها عبارتند از روغن زيتون، روغن كانولا و روغن بذر كتان. بيش‌ترين مكمل‌هاي رژيمي كه براي بيماران مبتلا به آرتريت روماتوئيد توصيه مي‌شوند عبارتند از:
· روغن ماهي: روغن‌هاي برگرفته از ماهي‌هاي آبهاي آزاد التهاب را كاهش داده و درد مفاصل را در بعضي از بيماران تسكين مي‌دهند. مقدار توصيه‌شده روزانه يك تا دو قاشق چايخوري است.
· روغن‌هاي گياهي كه سرشار از گامالينولئيك اسيد (GLA ) هستند التهاب را در مفاصل كاهش مي‌دهند. اين روغن‌ها عبارتند از پامچال، گاوزبان و روغن کشمش سياه. مقدار توصيه‌شده روزانه mg 300ـ200 است.
· چاي سبز: مصرف 4ـ3 استكان چاي سبز در روز از طريق كاهش التهاب مفاصل براي بيماران مبتلا به آرتريت روماتوئيد مفيد است.
بعضي از توصيه‌هاي عمومي براي تمام بيماران مبتلا به آرتريت عبارتند از:
· قبل از شروع هر رژيم خاصي براي درمان درد مفاصل با پزشك مشورت كنيد تا دقيقاً نوع آرتريت مشخص گردد. هنگامي كه مشكوك به آرتريت روماتوئيد باشيم بايد درمان پزشكي هر چه زودتر شروع شود تا آسيب بيش‌تري به سلامتي فرد وارد نشود.
· قبل از مصرف هرگونه مكمل با پزشك مشورت نماييد تا بين مواد مصرفي تداخلي پيش نيايد. مثلاً كندروايتين سولفات ممكن است زمان خونريزي را در افراد بيش‌تر كند. خصوصاً اين‌كه فرد آسپرين هم استفاده نمايد.
· افرادي كه ديابت دارند بايد قند خونشان را مرتباً كنترل كنند؛ چون اگر گلوكزآمين مصرف مي‌نمايند احتمال افزايش قند خونشان بيش‌تر است.
· روغن‌هاي گياهي حاوي GLA (گاما لينولئيك اسيد) ايجاد گازهاي روده، اسهال و تهوع در بعضي از افراد مي‌كنند. علاو بر آن اين روغن‌ها ممكن است با داروهاي مصرفي تداخل ايجاد كنند. اين اثر در خصوص داروهاي ضدّ انعقاد خون بيش‌تر مشاهده شده است.
· روغن ماهي بر ميزان انعقاد خون تأثير گذاشته و ممكن است در بعضي افراد باعث تهوع و استشمام بوي ماهي از دهان گردد. بعضي از مكمل‌هاي روغن ماهي حاوي مقادير زيادي ويتامين A يا جيوه هستند و مصرف زیاد آنها در بعضي افراد باعث ايجاد مسموميت با ويتامين A ميشود. علاوه بر آن كساني كه از مكمل روغن ماهي استفاده مي‌كنند بايد حتماً قبل از آن‌كه اثراتي از مصرف مكمل ببينند چند ماه آن‌را مصرف نمايند.
· اگر رژيم گياهخواري داشته‌ايد مراقب باشيد كه به كمبود آهن دچار نشويد.
· مكمل‌هاي رژيمي را فقط از مراكز مجاز و معتبر تهيه نماييد.
· هيچ يك از داروهايي كه در حال حاضر پزشك تجويز كرده و مصرف مي‌نماييد را بدون مشورت وي قطع نكنيد.
افرادي كه يكي از انواع آرتريت را داشته و بيش از 30 پوند اضافه‌وزن دارند؛ باردار، درحال شیردادن به نوزاد يا كم‌تر از 18 سال باشند، و هم‌چنين اشخاصي كه ديابت نوع II ، اختلالات كليوي يا كبدي دارند بايد قبل از شروع هر رژيمي با پزشك مشورت نمايند.
الهام احرام پوش
كارشناس ارشد دفتر بهبود تغذيه جامعه
منبع : دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت