كودكان بيش فعال Attention Deficit Hyperactivity Disorder
بيش فعالي يك اختلال رفتاري شايع است كه حدود 8 تا 10 درصد از كودكان سنين پيش دبستاني به آن مبتلا هستند.احتمال ابتلا به اين اختلال در پسران سه برابر بيشتر از دختران مي باشد اما علت اين تفاوت هنوز ناشناخته است .
بيش فعالي و حقايق تغذيه اي :
مطالعات فراواني بر روي نقش عوامل تغذيه اي در بيش فعالي كودكان مبتلا به بيش فعالي انجام شده است كه نتايج برخي از آنها عبارتند از :
اسيد هاي چرب ضروري :
برخي از اسيدهاي چرب كه در بدن ساخته نمي شوند ولي در حفظ سلامتي انسان نقش حياتي به عهده دارند ، اسيدهاي چرب ضروري ناميده مي شوند .اسيدهاي چرب ضروري عبارتند از : اسيدهاي چرب امگا -3 ، امگا – 6 و آراشيدونيك .
مغز انسان در حدود 6 درصد چربي دارد كه اسيدهاي چرب امگا-3 سهم بيشتري را به خود اختصاص داده است . يكي از نقش هاي مهم اسيدهاي چرب ضروري ، ارتباط و انتقال بين سلولهاي مغز است. اسيد چرب امگا 3 كه براي رشد و عملكرد مغز ضروري است ممكن است رفتار ، حافظه و كمبود هاي رفتاري و شخصيتي را بهبود بخشد. يافته هاي مطالعات نشان داده است كودكان مبتلا به بيش فعالي داراي سطح پايين تري از اسيدهاي چرب ضروري هستند كه در نتيجه مشكلاتي در يادگيري ،رفتار ، خواب و عملكرد ايمني آنان ايجاد مي كند به طوري كه در پسران 6 تا 12 سال كه داراي سطح پايين اسيدهاي چرب امگا-3 بودند، مشكلات كم خوابي بيشتري ديده شده است.
بهترين منبع اسيد هاي چرب امگا -3 ، ماهي هاي آزاد مثل سالمون ، ساردين ، ميگو ، شاه ماهي است و منابع اسيد هاي چرب امگا6 ، كنجد، تخمه، كدو تنبل ، تخمه آفتابگردان مي باشند. ديگر منابع اسيد هاي چرب ضروري (امگا 3 و امگا 6 ) آجيل ها، لوبياي سويا ، روغن بادام زميني و روغن زيتون مي باشد.
روي :
مطالعات يافته هاي مختلف ارتباط بين كمبود روي و بيش فعالي را نشان داده است به طوري كه سطح سرمي روي در كودكان مبتلا به بيش فعالي به طور قابل توجهي پايين تر از كودكان طبيعي بوده است.كمبود روي در كودكان مشكلاتي از قبيل خشونت ،كج خلقي ،گريه هاي زياد، بيزاري و نفرت و ناتواني در تمركز را ايجاد مي كند. گوشت ، ماكيان ، شير و محصولات لبني 80% كل ميزان روي غذايي را تشكيل مي دهند . انواع سايرگوشت ها ، جگر ، پنير ، غلات كامل ، لوبيا هاي خشك ، مغزها ، محصولات سويا نيز منابع نسبتا خوب روي هستند.
كلسيم :
كمبود كلسيم ممكن است بيش فعالي را بوجود آورد بنابر اين مي توان با تنظيم يك برنامه غذايي مناسب حاوي كلسيم نظير شير ، پنير ، نان ، بستني ، ماست ، سبزيجات برگ سبز مانند كلم ، برگهاي سبز شلغم ، يا مكمل هاي كلسيم ، اين كمبود را بر طرف نمود.
شكر:
يافته هاي برخي از مطالعات نشان داده اند كه مصرف شكر ممكن است سطح آدرنالين را در كودكان به ميزان 10 برابر افزايش دهد ،بنابراين نتايج اين بررسي ها بيانگر ارتباط مستقيم بين رفتارهاي خشونت آميز با دريافت شكر بالا مي باشد.
ويتامين هاي گروه B :
كمبود ويتامين هاي گروه B در كودكان بيش فعال شايع است . نتايج يك مطالعه روي 27 كودك مبتلا به بيش فعالي نشان داد كه مصرف روزانه 200 تا 300 گرم فسفاتيديل سرين به مدت دو ماه منجر به بهبودي قابل توجهي 92% در ظرفيت يادگيري و رفتاري آنان شده است .
منيزيم :
نتايج برخي از بررسي ها نشان داده اند كه كمبود منيزيم در كودكان بيش فعال وجود دارد ، به طوري كه كه با دريافت منيزيم بيش فعالي در آنان به ميزان قابل توجهي كاهش يافته است. منابع غذايي منيزيم عبارتند از : مغزها ، حبوبات ، غلات آسياب نشده و نيز سبزيجات برگ تيره و شير
آلرژن هاي غذايي :
آلرژي هاي غذايي مي توانند باعث بروز نشانه هايي از بيش فعالي شوند براي مثال : شكر ، شكلات ، تخم مرغ ،گندم ، رنگها ، طعم دهنده ها ،افزودني ها و ذرت
(در حال حاضر حذف اين مواد از برنامه غذايي كودكان آسان نيست زيرا به راحتي در دسترس كودكان است.)
اگر اين مواد غذايي را تا دو هفته حذف كنيم بعد از دو هفته هر دو روز در ميان مي توانيم به غذاي كودك هر كدام را اضافه كنيم . بوسيله حذف كردن اين مواد از برنامه غذايي و بازگرداندن آن بعد از مدتي مي توانيد تشخيص دهيد كه آيا كودكان نشانه هايي از بيش فعالي دارند يا خير ؟
توصيه هاي تغذيه اي براي كودكان مبتلا به بيش فعالي
- رژيم كم شكر، پرهيز از خوردن قندهاي ساده و شيريني ها
- استفاده بيشتر از پروتئين ها مثل مرغ ، تخم مرغ ، گوشت قرمز
- حذف يا كاهش آلرژن هاي غذايي مثل : بادام زميني ، تخم مرغ ، شكلات ، پنير ، شكر ، گندم، سويا، گيلاس ، آلبالو،توت فرنگي،كشمش ،نوشابه ها ، هلو ، آلو ، پرتقال، بيسكويت ، سيب ، توت ، گوجه فرنگي ، خيار، آدامس ، سس ، آبليمو، كنسروها، مربا ، ترشي ، كمپوت ها، قهوه و چاي .
- درمان كمبودهاي تغذيه اي و استفاده از مكمل هاي غذايي
- حذف يا كاهش افزودني هاي خوراكي و رنگ هاي مصنوعي مثل : بادام بو داده ، ادويه هاي معطر ، آب نباتها ، كيك ها ، دسرها، غلات صبحانه و نوشابه ها
- استفاده از منابع غذايي حاوي امگا- 3 مانند ماهي ، روغن زيتون، گردو، در برنامه غذايي روزانه
- استفاده از ميوه و سبزي تازه
- حذف غذاهاي سرخ شده
- محدوديت مصرف فراورده هاي لبني
- حذف كاكائو،شكلات هاي حاوي قهوه ونسكافه ، نوشابه هاي رنگي ، چيپس و پفك
- افزايش مصرف آب
مريم زارعي
كارشناس ارشد دفتر بهبود تغذيه جامعه
منبع : دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت