اهمیت مراقبت از تکامل کودک

یکی از مراقبت های اصلی از کودکان علاوه بر مراقبت از رشد کودک ( رسیدن به قد و وزن نرمال) مراقبت از تکامل کودک است.

مراقبت از تکامل کودک بدین معنی است که والدین و اشخاص مرتبط با کودک همگی کمک کنند تا کودک مهارتهای لازم مانند برقراری ارتباط ، زبان ، حرکات متناسب با سن در پاها و دستها را کسب کند .تا در بزرگسالی فردی مفید و مستقل و کارآمد برای خود و جامعه باشد.

پایه اساسی برای رسیدن به این نقطه فراهم کردن فرصت های یادگیری برای کودک است که از همان ابتدای تولد توسط والدین صورت می گیرد.و انجام آن مستلزم داشتن آگاهی و اطلاعات کافی والدین است.

گاهی به اشتباه چنین تصور می شود که کودکان بخصوص نوزادان و شیرخواران نیاز به یادگیری ندارند و خودبخود سیرتکامل و کسب مهارت ها را طی خواهند کرد.اما علم پزشکی ثابت کرده است که از همان بدو تولد نوزادان از والدین خود یاد می

گیرند و این یادگیری از طریق تقلید ، بازی و تکرار صورت می گیرد.

بسیاری از والدین بخصوص در فرزند اول از نوع و نحوه بازی با فرزندشان بویژه در ماههای اول بی اطلاع هستند. از آنجا که بازی و فعالیت های برقراری ارتباط اهمیت بسیارزیادی در رشد و تکامل کودک دارد با توجه به این نیاز برخی توصیه های بازی و فعالیت برای گروههای سنی مختلف آماده شده است.

در این قسمت توصیه های بازی و فعالیت برای گروههای سنی 12-1 ماه ارایه می گردد. در ماههای بعد فعالیت های مربوط به سایر گروههای سنی ارایه خواهد شد.

فعاليت‌هايي براي كودكان 4-1 ماهه

کودکتان را جلوی یک آینه ایمن طوری قرار دهید که بتواند آن را ببیند.شروع به صحبت کنید و همزمان آینه را دق کنید تا او به آینه نگاه کند آینه برای اوتحریکات مناسب بینایی را فراهم میکند.کودک شما نهایتاً انعکاس صورت خود در آینه را متوجه خواهد شد.

شیرخوارتان را به آرامی در بازویتان گرفته در حالیکه آهنگ تاب تاب تاب بازی یا یک لالایی یا آهنگ مشابه را برایش میخوانید.تکان دهید.این کار را بایک ریتم آرام (هم  درخواندن وهم  در تکان دادن ) انجام دهید.

یک جوراب کوچک یا یک عروسک  انگشتی را به انگشتتان بکنید ودرحالی که جوراب را بالا و پایین میبرید اسم اورا صدا کنید. ببینید که آیا او حرکت انگشت شما را دنبال میکند. حالا انگشت خود را به صورت دایره ای بچرخانید تا شیرخوارتان انگشت شما را دنبال کند.هر بار که شیر خوارتان عروسک را دنبال میکند سعی کنید یک حرکت جدید انجام دهید.

در حالی که کودکتان به پشت خوابیده است یک عروسک را بالای سرش وروبروی نگاهش قرار دهید ببینید که آیا هنگامی که شما عروسک را جلو وعقب حرکت میدهید او به عروسک نگاه میکند (رنگ عروسک روشن باشد) .

او را طوری قراردهید که بتوانید پایش را لمس کنید. به آرامی با پاها وانگشت شستش بازی کنید و به آرامی او را قلقلک دهید.هماهنگ با آهنگ لی لی حوضک تک تک انگشتان پای او را لمس کنید.

شیرخوار خود را بر روی شکم طوری قرار دهید که دست شما زیر سینه اش باشد و سروگردن وی را نگه دارد و بازوی شما زیر شکمش باشد وبا دست دیگر اورا محکم وامن بگیرید و به آرامی جلو وعقب ببرید.بتدریج که او بزرگتر شد او را در همین حالت گرفته وقدم بزنید تا بتواند جاهای مختلف را ببیند.

 

شیرخوارتان را روی زانو هایتان بنشانید بطوری که پاهایش روی پاهایتان و پشتش به شما تکیه داده است یک جغجغه را به آرامی در یک طرف سرش تکان دهید و سپس درسمت دیگر این کار را تکرار کنید.جغجغه را در ابتدا آهسته و سپس تند تکان دهید .شیرخوار با چشمان خود به دنبال صدا خواهد گشت.

 

شیر خوار خود را بر روی پتو بر روی شکمش طوری که سرش به یک سمت باشد بخوابانید.برای اینکه تشویقش نمایید کنار او بخوابید و با او صحبت کنید.صورت شیر خوار رابه صورت مساوی برروی قسمت چپ وراست صورتش قرار دهید( تا جایی که شیر خوارتان خوشحال است،توان دارد و بی قراری نمیکند).این زمان را به تدریج و روز به روز افزایش دهید.هنگامیکه شیرخوارتان را روی شکم به این حالت قرار میدهید بدقت او را تحت نظر داشته باشید و دنبال کار دیگری نروید چون ممکن است هنگامیکه صورت شیرخوارتان برروی پتو قرار دارد نتواند به خوبی نفس بکشد.

شیرخواررا به پشت بخوابانید و قسمت های مختلف بازو ودستها وپاهایش لمس نمایید.با هر لمس صدای هیجان دار برای کودک درآورید. شیرخوارشما احتمالاًلبخند خواهد زد و با نگاه کردن به دستها و صورت شمابه شما خواهد فهماند که منتظر لمس مجدد شما است.وقتی شما صدا درمی آورید میتوانید همزمان اسم عضوی را که لمس میکنید نام ببرید.مثلا! آخ جون پای مریم- یا آخ جون دست مریم

وقتی هوا خوب است او را برای قدم زدن وگشتن بیرون ببرید.در مورد هر چیزی که میبینید صحبت کنید.حتی اگر او همه چیزهایی را که میگویید نفهمد.اوخیلی دوست دارد که بیرون باشد و صدای شما را بشنود.

هنگامی که  به شیرخوارتان شیر میدهید ،پوشک او را عوض میکنید و او رانگه میدارید،به آرامی با او صحبت کنید. او شاید همه کلمات شما را نفهمد ولی در عوض او صدای شما را خواهد شناخت و با شنیدن آن آرام خواهد شد.

هنگامی که شیرخوار شما به صدای شما پاسخ میدهد او را تشویق کنید وبغلش کنید.

مجدداً با او صحبت کنید و ببینید که آیا او به شما دوباره جواب میدهد.

وقتی او غن غن میکند و صدا درمیاورد به نوبت با همدیگرصحبت کنید( یعنی هنگام غن غن کردن او شما ساکت باشید وبعد از ساکت شدن او شما با او صحبت کنید).با همان صداهای ساده ای که او میتواند درآوردشما با او صحبت کنید.

برای او آهنگ بخوانید (حتی اگر بلد نیستید خوب بخوانید ) تکرار آهنگ ها و لالایی ها به شیرخوارتان می آموزد که گوش دهد و یاد بگیرد.

با آهنگی که خودتان میخوانید ویا از رادیو پخش میشود در حالی که او را محکم در دستهایتان نگه داشته اید او را تاب دهید و جلو وعقب ببرید .( هماهنگ با آهنگ ) .

کتاب های ساده مصور برای او بخوانید. حتی اگر او داستان را نفهمد .او از بودن در کنارشما لذت خواهد برد.

با یک ماژیک سیاه رنگ چند شکل کاملاً واضح آسان بر روی یک کاغذ سفید بکشید.با طرح های ساده مثل یک خط ساده،یک چشم بزرگ یا مثلث شروع کنید.کاغذ را در فاصله ای قرار دهید که او بتواند بخوبی ببیند(25-cm20).کاغذ را با فاصله مناسب روی گهواره و یا صندلی ماشین او بچسبانید تا بتواند آن را ببیند.

شیرخوار خود رابر روی یک سطح صاف مثل پتو به پشت بخوابانید.به آرامی دستان و انگشتان او در حالیکه  شعر هایی مثل لی لی حوضک را میخوانید لمس کنید یا به آنها ضربه های ضعیف ( البته خوشایند برای شیرخوار ) بزنید.

یک جغجغه و یک اسباب بازی صدادار دیگر را به آرامی تکان بدهید تا صدا تولید گردد.آن را  دردست شیرخوار قرار دهید.ببینید که آیا او آن را حتی برای مدت کوتاهی) میگیرد.

شیرخوارتان را نزدیک به خود نگه داریدو یا اوراروی یک سطح صاف و نرم بخوابانید . فاصله خود را حدود 25-20 cm با او حفظ کنید .در حالی که چهره به چهره او هستید حرکات کوچکی را شروع نمایید ( زبان خود را بیرون بیاورید،دهان خود را بخوبی باز کنید). اگر صبور باشید،شیرخوار شما احتمالاً سعی خواهد کرد که از شما تقلید کند.همانطور که او بزرگترمیشود،شما میتوانید حرکات بزرگتری با سر،دستها وبازوهایتان انجام دهید.شما همچنین تلاش کنید که حرکات شیرخوارتان را تقلید نمایید.

 

فعاليت‌هايي براي كودكان 4-8 ماهه

به او کمک کنید که خود را در آینه ببیند.یک آینه نشکن را در کنار کودکتان در گهواره یا زمین قرار دهید که او بتواند به آن نگاه کند. به همراه او به آینه نگاه کنید.از طریق آینه به او لبخند بزنید و دست تکان دهید.

با یک پارچه نرم یا یک دستمال کاغذی یا نایلون کیسه فریزر شیرخوارتان را به آرامی  بمالید.با او در مورد اینکه اجسام مختلف چگونه حس میگردنند صحبت میکند (در مورد سفت،نرم،لغزنده بودن آنها).استفاده از لوسیون های نرم کننده نیزحس خوبی به اومیدهد.

هنگامی که روی زمین نشسته اید پاهای خود راباز کنید و شیرخوارتان را بین پاهایتان روی زمین بنشانید و با کمک بدن و پاهای خود او را تاحدی که نیاز دارد حمایت کنید که  بتواند بنشیند.این کار به شما کمک میکند که در حالی که او راتشویق به نشستن میکنیدبا او بازی  نمایید.

یک قاشق به او بدهید که بگیرد و آن را بجود این کار ساده است و هنگامی که به دهان برده میشود احساس خوبی به او میدهد.قاشق همچنین برای کوبیدن،کشیدن و انداختن یک چیز برایش عالی  است.

یک عروسک کوکی صدادار  را درپشت و یا کنار شیرخوارتان قرار دهید و ببینید آیا او دنبال صدامیگردد.

او را روی شکمش بخوابانید و یا یک شیئ یا اسباب بازی مورد علاقه اش را در کنار او طوری قرار دهید که اندکی از دسترس وی خارج باشد.تشویقش نمایید تا خودش را حرکت دهد و خودش را به اسباب بازی برساند

   یک اسباب بازی صدا دار دیگر مثل یک جغجغه را  نیز به دست کودک دهید وتشویقش نمایید هر کدام را در یک دست بگیرد وهر دو راتکان دهد.توجه کنید که ببینید او کدام صدا رابیشتر دوست دارد

یک بطری پلاستیکی مثل بطری داروی پلاستیکی که درمحکمی داشته باشد را کمی باحبوبات و برنج پرنمایید. اجازه دهید که شیرخوار شما آن راتکان دهد و صدا درآورد.

باصدای بلند ویا ضعیف بصورت بازی وار با او صحبت کنید.با زبانتان صدای کلیک در آورید ، زمزمه کنید. نوبت را رعایت کرده وبگذارید او نیز صدایی از خود در آورد. هرصدایی را که او درمیآورد تقلید  نمایید و تکرارکنید. او راطوری قراردهید که چهره به چهره شما باشد، تا کودک شما بتواند درهمان زمان که صدا درمی آورید شما را  نگاه  کند.

وسایل معمولی آشپزخانه مثل پیمانه اندازه گیری و قاشق های پلاستیکی شربت، اسباب بازی های خوبی هستند که دارای شکل ها وصداهای متفاوت وجالبی میباشند.این قاشق ها وپیمانه های شربت را در جاهای مختلف گهواره او طوری آویزان کنید که شیرخوار شما بتواند دست خود را به آن برساند یا با پاها به آنها ضربه بزند.

با دستهایتان ، پارچه  و یا  پوشک او، دالی موشه بازی کنید. پارچه یا روسری را ابتدا روی صورتتان قراردهید، بعدا ًبه او اجازه دهید که  او نیز خودش را قایم کند. اگراو نمیتواند پارچه را کنار بزند  خودتان پارچه را کناربکشید. تشویقش کنید تا به نوبت با شما بازی کند.

درحالی که شیرخوار شما به پشت خوابیده است یک اسباب بازی را کنارش قرار دهید تا آن را ببیند ویا اسباب بازی را جلوی چشمش حرکت دهید و تشویق نمایید که برای گرفتن اسباب بازی غلت بزند.

اوراروی صندلی یا صندلی ماشین قرار داده یا چند بالش کنار یا پشت او بگذارید تا بتواند بنشیند. یک روسری یا یک توپ بزرگ را روبرویش بالا و پایین بیندازید و بازی کنید. ابتدا آن را به سمت بالا وسپس پایین و اطراف حرکت دهید. طوری این کار را انجام دهید که او بتواند این حرکات را با چشمان خود دنبال کند.

یک اسباب بازی مورد علاقه اش را بطورایمنی به کنارگهوار،تاب، صندلی او بچسبانید.جایی آن را بچسبانید که او بتواند  دست خود را به آن رسانده وبگیرد.اسباب بازی را مکرراً ( هرچند روز یکبار ) عوض کنید.تا به او فرصت دیدن چیزهای جدید وکارهای جدید را بدهید

یک جعبه خالی دستمال کاغذی را با نوار های بریده شده کاغذ پرنمایید.شیرخوارتان عاشق بیرون کشیدن آنها خواهد بود.(ازکاغذ های رنگی روزنامه یا مجلات استفاده نکنید چون آنها سمی هستندوهرگز ازکیسه پلاستیکی یا پوشش پلاستیکی استفاده نکنید).

او را روی بدن خود طوری قرار دهید  که بتواند تغییرات صورت شما را ببیند ( خنده بزرگ ، بیرون آوردن زبانتان ، گشادکردن چشمها ،بالابردن ابروها و باد کردن دهانتان ). به کودکتان فرصت بدهید تا کارهای شما را تکرارکند.آنچه را که او انجام میدهدشما نیز تقلید نمایید

وقتی شیرخوارشما غلت زدن وخزیدن را یاد گرفت با او بازی «بیا ومن وبگیر» را بازی کنید.او راتشویق به حرکت کردن نمایید واو را تعقیب کنید ووقتی او راگرفتید او رابغل کنید

او دوست دارد که اسباب بازی ها را روی زمین پرتاب کند.اشیاء کوچک را در اطراف او بگذارید و تشویق کنید که آنها را بردارد(مثل بلوک های کوچک ) ودر داخل یک سینی یا جعبه که درجلویش گذاشته اید بیاندازد. این امربه شیرخوارشما یاد میدهد که چگونه اشیاء را رها سازد.

شیرخوارتان را روی زانوهایتان طوری قراردهید که صورت اوبطرف شما باشد و برای او یک آهنگ بخوانید وهماهنگ با ریتم آهنگ او را بالا و پایین یا طرفین (به آرامی)تکان دهید.به او کمک کنید که دستان خود را به هم برساند و هماهنگ با آهنگ کف بزند و دستانش را به هم بکوبد.

او راروی صندلی بچه یا صندلی ماشین قراردهید و یا با گذاشتن بالش در اطرافش او را بنشانید تا بتواند فعالیتهای  روزانه منزل را ببیند. به او بگوییدکه در حال انجام دادن چه کاری هستید. به او اجازه دهید که اشیاء معمول خانه را ببیند بشنود ولمس نماید. شما میتوانید درحالی که کارهایتان را انجام میدهید به شیرخوارتان  نیزتوجه نمایید.

 

فعاليت‌هايي براي كودكان 12- 8 ماهه

اجازه دهيد فرزندتان خودش غذايش را بخورد.اين موجب تمرين فرزندتان جهت برداشتن اشياء كوچك (مثل نخودپخته) مي‌گرددو همچنين موجب مي‌شود تجربياتي  در باره قوام و بافت مواد از طریق  دستها و دهانش است كسب كند. او به زودي قادر خواهد شد که همه غذایش را با انگشتانش بخورد.

فرزندتان به کوبیدن اشیا به همدیگر، جهت به صدا در اوردن آنها علاقه‌مند خواهد گردید. به او وسایلی براي به هم کوبیدن بدهيد( مثل جغجغه يا قاشقهاي چوبي برای کوبیدن روي ظروف). به او نشان دهيد که چگونه اشياء را به هم بکوبد.

3يك سرگرمي خوب گذاشتن اشياء داخل و خارج از ظرفشان است.به او یک ظرف پلاستیکی(ظرف ماست)که از دانه های درشت یا بلوک پر شده است بدهید.  فرزندتان احتمالاً از گذاشتن جورابها داخل و خارج از کشو جوراب يا برداشتن و گذاشتن كارتونها كوچك در داخل یا بيرون قفسه‌ها لذت خواهد برد.

آئينه‌ها براي اين گروه سني هيجان‌انگيز مي‌باشند. اجازه دهيد فرزندتان تصویر خودش در آینه را لمس کرده و با انگشت نشان دهد.در جلو آینه با همدیگر شکلک در بیاورید و لبخند بزنید.

فرزندتان شروع به استفاده از انگشت سبابه اش براي  انگلک کردن خواهد كرد. اجازه بدهيد فرزندتان يك تلفن اسباب ‌بازي يا جعبه اسباب ‌بازي انگلک کند. هنگامي كه فرزندتان  قسمتهای مختلف صورتتان رابا انگشتش  لمس مي‌كند نام آن قسمتها را برايش بگویید.

اسباب ‌بازي‌ها را روي يك مبل يا ميز محكم قرار دهيد تا فرزندتان بتواند زماني كه با اسباب‌بازي‌ها بازي مي‌كند تمرين ايستادن را نیز انجام دهد.

يك جعبه بزرگ پيدا كنيد كه فرزندتان بتواند  با خزیدن بداخل آن برود و خارج گردد. نزديكش باشيد و با او درباره آنچه انجام مي‌دهد صحبت كنيد مثلاً «تو  داخل رفتي! حالا تو بيرون هستي»

براي فرزندتان كتابهاي كودكانه يا مجله‌هاي رنگي بخوانيد و آنچه در عكسها هست به او بگویید. بگذاريد فرزندتان عكسهاي كتاب را لمس كند.

با اشياء قايم‌باشك بازي كنيد. بگذاريد فرزندتان ببيند كه شما  یک شي را زیر  پتو يا بالش پنهان میکنید. اگر فرزندتان اشياء راپیدا نمی کند تنها بخشي از آن را بپوشانيد. به او در پيدا كردن شي كمك كنيد.

توپ بازي کنيد. يك توپ را به طرف كودكتان بغلتانيد. به كودكتان كمك كنيد ياهمبازی داشته باشيد كه او به فرزندتان كمك كند  که توپ را به سمت شما بغلتاند. فرزندتان حتي ممكن است توپ را پرتاب كند. توپ  باسایزمتوسط ،سبک و نرم   برای این کارها عالی هستند.

راديو يا ضبط را روشن كنيد و كودك را در حالت ايستاده نگه داريد و اجازه بدهيد به بالا بپرد و برقصد. اگر كودكتان با كمي حمايت مي‌تواند بايستد دستهاي كودكتان را نگه داشته و مثل يك همبازی با او برقصيد.

بازيهاي تقليدي مثل دالی را بازي كنيد. نشان دهيد از تقليد فرزندتان از حركات و صداها خوشتان مي‌آيد. بچه‌ها از اينكه دوباره و دوباره يك بازي را بارها انجام دهند لذت مي‌برند.

اجازه بدهيد فرزندتان با پیمانه های اندازه گیری ، فنجانهاي دسته‌دار پلاستيكي  و صافي‌های پلاستيكي ، اسفنجها و توپهاي شناور در طشت حمام بازي كند. وقت حمام بهترين زمان يادگيري است.

بازی كف زدن (دست دستی) راانجام دهيد. یا شما دستهای او را بهم بزنید یا اگر خودش بلد است بنوبت این بازی را انجام دهید. منتظر شويد و ببينيد آيا كودكتان علائمي دال بر تمايل براي شروع مجدد بازي را دارد .سعي كنيد در  بازي از مکعب ها يا قاشقها براي به هم زدن و  کوبیدن استفاده كنيد.

فرزندتان بیشتر با صداهاي مختلفي مثل لالا، و دادا بازي خواهد كرد.صداي فرزندتان را تکرار كنيد. صدای جديدي را افزوده و ببينيد آيا كودكتان تلاشي براي تكرار آن نشان مي‌دهد. از تلاشهاي اولیه كودكتان جهت صحبت كردن لذت ببريد.

با گذاشتن توپهاي پينگ ‌پنگ یا بلوکهای بازی داخل  چاله های یک شانه مقوایی تخم مرغ  یا حفره های سینی شیرینی پزی يك پازل ساده براي كودكتان درست كنيد. به او نشان دهید که چگونه میتواند این کار را انجام دهد.

شما مي‌توانيد با بريدن يك سوراخ گردداخل بطری پلاستيكي یک اسباب‌بازي ساده درست كنيد. به فرزندتان گيره‌هاي چوبي لباس یا توپها پینک پونگ بدهيد كه به داخل سوراخ بيانداز د.

موقع ورود به اتاق به فرزندتان سلام كنيد و دستهايتان را تكان دهيد و اورا به تقليد كردن از اين رفتار تشويق نمائيد. به كودكتان در تکان دادن دستهایش  برای سلام به ديگران كمك كنيد. تکان دادن دست برای سلام دادن و بای بای کردن از ژست های اولیه ارتباطی هستند.

اجازه انتخاب به فرزندتان  بدهيد .دو اسباب‌بازي يا غذا را به او پیشنهاد كنيد و ببينيد كداميك رابرمي‌دارد. فرزندتان را براي رسانيدن خودش به آن شی و يا اشاره كردن به آن تشويق نمائيد.  کودکان دوست داشتن ویا دوست نداشتن خیلی واضح نشان میدهند .

مكانها و اشخاص جديد تجربيات خوبي براي كودكتان مي‌باشند، اما اينها مي‌توانند ترسناك نیز باشند. اجازه بدهيد فرزندتان بسته به توان خودبه ای تجربیات جدید نگاه کرده ،گوش دهد  و نزدیک شود.در این تجربیات  به آرامی جلو بروید. فرزندتان به شما خواهد فهمانید او چه وقت  برای تجربیات بيشتر آمادگي دارد.

 مرکز جامع رشد و تکامل کودکان