| نام سند: |
مقدمه برنامه كشوري پيشگيري و كنترل اختلالات ناشی از کمبود ید |
| نگارش |
وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي |
| تاریخ صدور |
1395 |
| نام کامل فایل |
مقدمه برنامه كشوري پيشگيري و كنترل اختلالات ناشی از کمبود ید |
| شرح سند |
مقدمه برنامه كشوري پيشگيري و كنترل اختلالات ناشی از کمبود ید |
| نویسنده/ مترجم |
مولفين و تهيه کنندگان: دکتر پريسا ترابي، فريد نوبخت حقيقي، مينا مينايي، مريم زارعي، فرزانه صادقي قطب آبادي، دکتر فروزان صالحي مازندراني، حسين فلاح، دکتر ابوالقاسم رضواني
ويرايش علمي :دکتر زهرا عبداللهي |
كمبود يد و گواتر يكي از مشكلات تغذیه ای عمده در کشور بوده است . اجرای برنامه پیشگیری وکنترل کمبودید ویددارکردن نمکهای خوراکی طی سالیان گذشته موجب کاهش قابل ملاحظه شيوع گواتر دركشور شده است . در اين مرحله نكته مهم استمرار برنامه و رسيدن به هدف نهايي كه حذف اختلال‌هاي ناشي از كمبود يد است، مي‌باشد.استمرار برنامه پيشگيري از اختلال‌هاي ناشي از كمبود يد در گرو پايش مرتب ومستمر فعاليت‌هاي اجرايي، دريافت پس خوراند و تصحيح و حل مشكلات احتمالي با همكاري هاي تنگاتنگ درون بخشي وبين بخشي است. كشورهاي زيادي به دليل نداشتن برنامه‌هاي پايش و نظارت بر روند مصرف نمك يددار، ميزان دسترسي مردم (پوشش مصرف) و ميزان يد موجود در نمكهاي يددار دچار شكست شده‌اند، با پايش و ارزيابي مراحل يددار كردن نمك مي‌توان وضعـــيت پيشـــرفت برنامه كنترل IDD را مشخص نمود.
پايش ميزان يد در نمكهاي خوراكي كشور مهمترين بخش پايش برنامه حذف اختلالات ناشي از كمبود يد است.
هدف اصلي پايش در سطح توليد حصول اطمينان از ميزان يد نمك، درجه خلوص و ساير ويژگيهاي نمك يددار و روند اجراي برنامه در حين توليد است.
در برنامه پيشگيري و مبارزه با اختلالات ناشي از كمبود يد، به منظور اطمينان از كفايت دريافت يد افراد جامعه، پايش منظم و دوره‌اي ميانه يد ادرار جمعيت در معرض خطر از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
مشکل کمبود ید و اختلالات ناشی از آن در بسیاري از مناطق ایران به عنوان یک بیماري آندمیک شناخته شده است .ید یک عنصر اساسی براي بقاي انسان است. این ماده غذایی براي رشد و نمو فرد، حتی قبل از تولد، نیز مور نیازمیباشد. سنتزهورمون هاي تیروئیدي وابسته به ید است. این هورمون ها براي ساخت، تکامل و عملکرد طبیعی بدن، مغز و دستگاه عصبی، براي حفظ گرماي بدن و انرژي ضروري هستند وقتی ید به اندازه کافی به بدن نرسد، تیروئید نمی تواند به اندازه کافی هورمون بسازد. این کمبود پی آمدهاي بهداشتی مهمی دارد که مجموعه آنها را "اختلالات ناشی از فقر ید یا Iodine Deficiency Disorders و یا به اختصار IDD می نامند . این پی آمد ها شامل گواتر، هیپوتیروئیدیسم، کرتی نیسم، بی کفایتی تولید مثل، مرگ و میر کودکان و نهایتا " به مخاطره افتادن توسعه اجتماعی و اقتصادي جوامع می باشند .
گواتر در یک منطقه بارزترین نشانه کمبود ید است که از سنین کودکی ظاهر می شود و با افزایش سن، بزرگتر شده وپس از بیست سالگی معمولا " به صورت گواترهاي گره دار در می آید . در سنین پایین شیوع در دختران و پسران یکسان است ولی پس از بلوغ شیوع در پسران کاهش می یابد . گاهی در مناطق کمبود ید زنان تا 6 برابر بیشتر در معرض عوارض قرار می گیرند . اگر در منطقه اي شیوع گواتر به بیش از 10 درصد برسد منطقه آندمیک و چنانچه بیش از 40 درصد پسران و متجاوز از 50 درصد دختران مبتلا به گواتر باشند منطقه را هیپرآندمیک می گویند .
براي طبقه بندي گواتر از جدول زیر استفاده می شود :
|
شرح
|
درجه
|
|
گواتر غیر قابل لمس و غیر قابل رویت است
|
درجه صفر
|
|
توده اي در جلوي گردن، قابل لمس است اما در وضعیت طبیعی گردن دیده نمی شود، اگر سر به طرف بالا گرفته شود با انجام عمل بلغ توده قابل رویت است و حرکت می کند.
|
درجه 1
|
|
توده قابل رویت در جلوي گردن است که در وضعیت طبیعی گردن نیز دیده می شود و نمایانگر بزرگی تیروئید است و در هنگام لمس احساس می شود.
|
درجه 2
|
منابع غذایی ید :
میزان ید موجود در مواد غذایی معمولا ” کم است. بیشترین میزان ید در ماهی و به میزان کمتر در شیر،تخم مرغ و گوشت وجود دارد . در مناطقی که میزان ید در آب و خاك کم است محصولات غذایی حیوانی و گیاهی ید کافی ندارند. به همین دلیل بهترین راه تامین یدمورد نیاز بدن استفاده از نمک یددار تصفیه شده است .
به دلایل زیر نمک بعنوان بهترین حامل براي ید انتخاب شده است :
1. میزان مصرف روزانه نمک معمولا ثابت است .
2. مصرف نمک وابسته به وضعیت اقتصادي خانوار نیست .
3. نظارت و پایش مصرف آن به راحتی قابل انجام است .
4. افزودن ید به نمک تاثیري بر بو، رنگ یا مزه نمک ندارد .
5. افزودن ید به نمک اثر سوء بر مصرف کننده نمی گذارد .
6. هزینه هاي افزودن ید به نمک بسیار ناچیز است .
7. روش مطمئن و ایمنی است .
8. اثرات مثبت این روش در کشورهاي دیگر دیده شده است .
یددار نمودن نمک قدیمی ترین، مناسبترین و کم خرجترین روش کنترل کمبود ید است . در کشورما 40PPM ید به نمک هاي خوراکی اضافه می شود . براي مصرف نمک خوراکی باید از نمک یددار تصفیه شده استفاده شود .
نمک هاي تصفیه شده یددار به دلیل خلوص بالا میزان ید را بهتر و به مدت بیشتري حفظ می نماید . نمک هاي یددار نباید به مدت طولانی در معرض نور خورشید و یا رطوبت قرار گیرند چرا که ید خود را از دست می دهند، بهتر است نمک یددار در ظروف بدون منفذ پلاستیکی، چوبی، سفالی یا شیشه اي رنگی با سرپوش محکم نگهداري شود، همواره باید به تاریخ تولیدوانقضا ي نمک و وجود پروانه ساخت از وزارت بهداشت و قید عبارت تصفیه شده بر روي بسته بندي نمک دقت نمود .
نمک هایی که یددار وتصفیه شده نیستند وفاقد مجوز تولید وپروانه ساخت ازوزرات بهداشت هستند ، بدلیل نداشتن یدکافی و انواع ناخالصی هایی که دارند توصیه نمی شوند . وجود این ناخالصی ها در نمک می تواند منجر به بروز عوارض نامطلوب در اندام هاي گوارشی، کلیوي و کبدي شده و در مواردي ایجاد مسمومیت نماید . حتی ممانعت در جذب آهن موجود در وعده غذایی ودرنتیجه ابتلا به کم خونی ناشی از کمبود اهن گردد . نمک هایی که فاقد پروانه ساخت از وزارت بهداشت هستند مثل نمک دریا بدلیل ید کم وناخالصی توصیه نمی شوند .
گرچه براي پیشگیري از بیماري هاي قلبی و عروقی و افزایش فشارخون مصرف کم نمک توصیه شده است، اما همان مقدار کم باید از نمک هاي یددار تصفیه شده باشد تا ید مورد نیاز بدن را تامین نماید و از طرفی عوارض احتمالی ناشی از وجود ناخالصی هاي نمک نیز برطرف گردد .
نمک هاي تصفیه شده یددار به دلیل خلوص بالا میزان ید را بهتر و به مدت بیشتري حفظ می نماید .