افسـردگی فصـلی یا افسردگی وابسته به فصل کـه نام علمی آن نیز اختلال عاطفی فصلی (seasonal affective disorder) است، نوعی افسردگی است که در یک زمان معین سال در فرد بروز می کند و در زمان معینی از سال به پایان می رسد. این نوع افسردگی معمولاً از پاییز و زمسـتان شـروع شـده و در بـهار یـا اوایل تـابستان خاتمه می یابد.

علائم و نشانه ها:

علائم این نوع افسردگی بیشتر از یک بی حوصلگی است و افرادی که به افسردگی فصلی مبتلا می شوند بسیاری از علائم افسردگی را دارا می باشند: دلتنگی، اضطراب، کج خلقی، بی علاقگی نسبت به فعالیت های روزمره، صرفنظر کردن از شرکت در فعالیت های لذت بخش و همچنین فعالیت های گروهی، و ناتوانی در تمرکز کردن بر روی موضوعی خاص. آنها معمولا علائم دیگری نظیر خستگی بیش از اندازه، بی انرژی بودن، نیاز شدید به خواب، علاقه به خوردن غذاهای شیرین و پر کربوهیدرات، افزایش اشتها و افزایش وزن را نیز تجربه می کنند. 

در حدود 4 تا 6 درصد از مردم دچار این نوع افسردگی وابیسته به فصل هستند. این در حالی است که تقریبا 10 تا 20 درصد نیز دچار افسردگی های خفیف زمستانه می شوند. این نوع افسردگی نیز در بین خانم ها شیوع بیشتری دارد و 4/3 بیماران را خانم ها تشکیل می دهند. شایع ترین رنج سنی آنها سنین 20 ، 30 و 40 است، هرچند در سنین دیگر نیز ممکن است اتفاق بیافتد. همچنین وجود سابقه خانوادگی ابتلا به این نوع افسردگی نیز فرد را مستعد می کند.

دلیل قطعی بیماری تا به امروز به صورت دقیق مشخص نشده است. ولی تغییر در میزان تابش نور خورشید در بروز آن دخیل شناخته شده است. احتمال دارد که ساعت بیولوژیک بدن (که خواب ، درجه حرارت بدن و ترشح انواع هورمون ها تنظیم را می کند) بدلیل کاهش  قرار گرفتن در معرض آفتاب در زمستان و پاییز به تاخیر می افتد و بنابراین عقیده بر این است که قرار گرفتن در معرض آفتاب می تواند وضعیت این ساعت طبیعی را به حالت اولیه باز گرداند.  البته مواد شیمیایی مغزی که وظیفه انتقال اطلاعات میان سلول های عصبی را در مغز به عهده دارند نیز در این امر دخیل هستند که در افراد مختلف، متفاوت می باشد و به نوبه خود در ابتلا یا عدم ابتلا به افسردگی فصلی دخیل هستند.

درمان:

پس از اینکه تشخیص افسردگی فصلی توسط روانپزشک داده شد، درمان های داروئی افسردگی و/یا رواندرمانی های مختلف برای درمان آن استفاده می شوند که در قسمت های قبلی توضیح داده شدند. علاوه بر این درمان ها، یک نوع درمان دیگر نیز برای افسردگی نوع وابسته به فصل مفید شناخته شده است که به ان نور درمانی ( فوتوتراپی)  گفته می شود.

این نوع درمان از طریق لامپهای فلورانس بوده دارای یک نوع روکش است که شدت نور باید حداقل 10000 (Lux) دارند. لازم است که بیمار در ساعات مشخصی از روز و به مدت مشخصی کارهای روزمره خود، مانند غذا خوردن و یا مطالعه کردن را زیر نور این لامپ و در فاصله 1 تا 2 متر انجام دهد و لزومی به خیره شدن به نور نیست.

نور درمانی در ساعات اولیه روز تاثیر بیشتری دارد. در صورت مفید بودن درمان برای یک فرد، حدود 2 تا 4 روز بعد اثرات مفید آن دیده می شود و دوره درمان نیز معمولا در حدود 2 تا 4 هفته است ولی مدت آن بر اساس هر فرد تنظیم می شود.

پیشگیری :

با اینکه راه قطعی برای پیشگیری از این افسردگی وجود ندارد، برخی فعالیت ها می توانند از شدت یا پیشرفت این بیماری بکاهند: 

·         زمان بیشتر ماندن در معرض نور خورشید (یعنی بیرون از منزل) و اجازه دادن به تابش هر چه بیشتر نور خورشید به داخل منزل

·         استفاده از نور درمانی قبل از شروع زمانی که معمولا فرد به افسردگی دچار می شود.

·         رژیم غذایی متعادل، سرشار از ویتامین و مواد معدنی و کاهش مقدار مصرف مواد قندی

·         ورزش، حداقل 3 روز در هفته و هر بار به مدت 30، بخصوص پیاده روی در ساعات اول صبح

·         شرکت در فعالیت های گروهی و ارتباط با جمع.

نکته مهم این است که در صورت بروز علائم این افسردگی، با مراجعه به موقع به روانپزشک از عوارض جدی آن می توان جلوگیری کرد.

1.     Seasonal pattern specifier. In: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-IV-TR. 4th ed. Arlington, Va.: American Psychiatric Association; 2000. http://www.psychiatryonline.com. Accessed July 8, 2011.

2.     Ravindran AV, et al. Complementary and alternative medicine treatments. Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) clinical guidelines for the management of major depressive disorder in adults. Journal of Affective Disorders. 2009; 117:S54.

3.     Sarris J, et al. Kava and St. John's wort: Current evidence for use in mood and anxiety disorders. Journal of Alternative and Complementary Medicine. 2009; 15:827.