مقدمه
كنترل عوامل محيطي در ارتقاي سلامت انسان نقش اساسي و كليدي دارد و آلاينده هاي محيط كه از تنوع ، گستردگي و پيچيدگي خاصي برخوردارند مي توانند هر سه بعد جسمي ، رواني و اجتماعي سلامت انسان را با خطر مواجه سازند . امروزه بيشتر اين آلاينده ها زائيده فعاليتهاي روز مره و يا فعاليتهاي ويژه انسانها نظير علوم ، فنون ،صنايع و ارتقاي سطح فناوري مي باشند كه در روند توليد آنها گاه علم و اراده انسان بصورت عمدي‌دخالت داشته و گاهي نيز ناشي از عدم آگاهي و اطلاع از پيامدهاي نو هستند . حفظ و صيانت از محيط مستلزم انضباط و رعايت نظم اجتماعي است و ضمانت اجرايي آن نيز وجود قوانين و آئين نامه هاي قوي و محكمي است كه اجراي آنها ميتواند آثار سوء و زيانبار آلودگي هاي محيطي را به حداقل ممكن برساند .
در كشور ما قوانين و آئين نامه هاي متعددي در زمينه آب ، هوا ، فاضلاب ، مواد غذايي ، اماكن و موارد تخلف زيست محيطي وجود دارد كه اغلب آنها با بهداشت محيط مرتبط مي باشند . لكن تعدادي معدودي از آنها بعنوان پشتيبان اصلي پيشبرد اهداف بهداشت محيط هستند كه ذيلا به آنها اشاره و متن اصلي آئين نامه ها و قوانين جهت استفاده كاربران محترم ارائه خواهد گرديد .
آئين نامه بهداشت محيط
اين آئين نامه در تاريخ 24/4/1371 به تصويب هيئت محترم وزيران رسيده و در حقيقت رئوس وظايف و فعاليتهاي بهداشت محيط كشور را تبيين نموده است .
قانون مواد خوردني ، آشاميدني و آرايشي و بهداشتي مصوب تير ماه 1346
اين قانون مشتمل بر 18 ماده است كه ماده 13 آن نحوه كنترل و برخورد با متخلفين مراكز تهيه ،توزيع ، نگهداري ،فروش و حمل و نقل مواد خوردني ، آشاميدني ، آرايشي و بهداشتي و اماكن عمومي را مشخص مي سازد .
قانون اصلاح ماده 13 قانون مواد خوردني ، آشاميدني و آرايشي و بهداشتي مصوب 13/9/1379 مجلس محترم شوراي اسلامي .
در اين قانون آئين نامه ماده 13 تكميل و اصلاحات لازم در آن بعمل آمده است.
وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي
درمان و آموزش پزشكي در اجراي بند (2) ماده (1) قانون تشكيلات و وظايف وزارت بهداشت ـ درمان و هيئت محترم وزيران در جلسه مورخه 24/4/71 بنا به پيشنهاد شماره 1320 مورخه 11/2/70 وزارت بهداشت- آموزش پزشكي (مصوبه 3/3/67 مجلس شوراي اسلامي ) آئين نامه بهداشت محيط را به شرح زير تصويب نمود .
آئين نامه بهداشت محيط
ماده 1 ـ تعاريف :
الف ـ بهداشت محيط :
بهداشت محيط عبارتست از كنترل عواملي از محيط زندگي كه به گونه اي روي سلامت جسمي ـ رواني و اجتماعي انسان تاثير ميگذارند .
ب ـ آب آشاميدني :
آب آشاميدني آب گوارايي است كه عوامل فيزيكي ـ شيميايي ـ وبيولوژيكي آن در حد استانداردهاي مصوب باشد و مصرف آن عارضه سوئي در كوتاه مدت يا دراز مدت در انسان ايجاد نكند .
پ ـ آلودگي آب آشاميدني :
آلودگي آب آشاميدني عبارتست از تغيير خواص فيزيكي ـ شيميايي و بيولوژيكي آب به گونه اي كه آن را براي مصرف انسان زيان آور سازد .
ت ـ كنترل بهداشتي :
منظور از كنترل بهداشتي , بازديد و بررسي بهداشتي مراكز مشمول اين آئين نامه به منظور اعمال ضوابط بهداشت محيطي مي باشد.
ث ـ مراكز كاربرد پرتوهاي يونساز در پزشكي :
مراكز كاربرد پرتوهاي يونساز در پزشكي مراكزي هستند كه با استفاده از پرتوهاي يونساز زير نظر مسئولين متخصص مربوطه به تشخيص يا درمان بيماريها پرداخته و شامل مراكز راديو لوژي ـراديوتراپي وراديو ايزوتوپ مي باشد.
ج ـ اماكن عمومي :
اماكن عمومي عبارتند از : اماكن متبركه و زيارتگاهها ـ زائرسراها ـ هتل ها ـ متل ها ـ مسافرخانه هاـپانسيونها ـ آسايشگاههاي سالمندان ـ آرايشگاهها ـ حمامها ـ حمامهاي سونا ـ استخر هاي شنا سينماها ـ پاركها ـ مراكز تفريحهاي سالم ـ باشگاههاي ورزشي ـ ترمينال هاي وسايل حمل و نقل عمومي و مسافرتي ـ توالتهاي عمومي ـ گورستانها و مانند اين موارد .
چ ـ مراكز تهيه ـ توزيع ـ نگهداري و فروش مواد خوردني , آشاميدني و بهداشتي :
مراكز تهيه ـ توزيع ـ نگهداري و فروش مواد خوردني , آشاميدني و بهداشتي عبارتند : از كليه كارخانه ها – كارگاهها ـ سردخانه ها ـ اماكن و مغازه ها يي كه به گونه اي نسبت به تهيه ـ توزيع ـ نگهداري و فروش مواد خوردني ـ آشاميدني و بهداشتي اقدام نمايند .
ح ـ مراكز بهداشتي ـ درماني :
مراكز بهداشتي درماني عبارتند از بيمارستانها ـآسايشگاهها ـ زايشگاهها ـ مطب ها ـ درمانگاهها ـ آزمايشگاههاي تشخيص طبي ـ بخشهاي تزريقات و پانسمان ـ آسايشگاههاي معلولين ـطب هسته اي ـفيزيوتراپي ـ راديولوژي و مانند اينها .
خ ـ مراكز آ موزشي و تربيتي :
مراكز آموزشي و تربيتي عبارتند از مدارس ـ آموزشگاههاي تحصيلي ـ حوزه هاي علميه ـ دانشكده ها ـ هنرستان ها ـ خوابگاههاي مراكز آموزشي ـ پرورشگاهها ـ مراكز تربيتي شبانه روزي ندامتگاهها و مهدهاي كودك
ماده 2ـ هر اقدامي كه تهديدي براي بهداشت عمومي شناخته شود ممنوع مي باشد وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي موظف است پس از تشخيص هر مورد از مواردي كه در حيطه وظايف وزارت مي باشد راسا اقدام قانوني معمول و در ساير موارد موضوع را به مراجع ذيربط جهت انجام اقدامهاي قانوني فوري اعلام نمايد . متخلفان از مقررات بهداشت عمومي تحت پيگرد قانوني قرار خواهند گرفت .
ماده 3 ـ آلوده كردن آب آشاميدني عمومي ممنوع است و با متخلفان مطابق مقررات رفتار خواهد شد . وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي به منظور حفظ سلامت و بهداشت مردم مكلف است كيفيت آب آشاميدني عمومي از نقطه آبگيري تا مصرف را از نظر بهداشتي تحت نظارت مستمر قرار دهد .
تبصره 1 ـ وظايف و اختيارهاي سازمان حفاظت محيط زيست در پيشگيري و جلوگيري از آلودگي منابع آب ـ موضوع ماده (46) قانون توزيع عادلانه آب ـ و آئين نامه هاي اجرايي آن همچنان قابل اجراست .
تبصره 2 ـ سازمانها و مؤسسه هاي دولتي و خصوصي تامين كننده آب آشاميدني عمومي مؤظف به رعايت همه ضوابط و معيارهاي بهداشتي اعلام شده توسط وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي بوده و بايد همه اطلاعات لازم براي بررسي مورد يا موارد و تسهيلات بازديد از تاسيسات را در اختيار وزارت قرار دهند .
تبصره 3 ـ وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي به منظور كنترل آب آشاميدني عمومي در مراحل مختلف توزيع , آزمايشگاههاي مراكز بهداشت استان ـ شهرستان و مراكز بهداشتي ـ درماني را براي ارائه خدمت در اين زمينه تجهيز مي نمايد .
ماده 4 ـ به منظور جلوگيري از روند رو به رشد آلودگي منابع آبهاي سطحي و زيرزميني اعم از چاهها ـ رودخانه ها ـ قناتها ـ چشمه ها ـ آب مصرفي شهر و روستا كميته اي با نام كميته حفاظت از منابع آب آشاميدني زير نظر استاندار با عضويت مديران و رؤساي ادارات كل : 1ـ بهداشت , درمان و آموزش پزشكي 2ـ سازمان حفاظت محيط زيست 3ـ سازمان آب منطقه اي استان 4ـ جهاد سازندگي استان 5ـ برنامه و بودجه استان 6ـ شركت آب و فاضلاب استان ,تشكيل مي شود تا موارد زير را بررسي و اقدام نمايد .
اتخاذ تصميم راجع به خارج نمودن بعضي از منابع تامين آب آشاميدني از سرويس كه بر اساس گزارش اداره كل بهداشت محيط آلوده شده اند ( اعم از چاهها , چشمه ها , قناتها و...)
اتخاذ تدابير لازم جهت حفاظت از منابع آب آشاميدني موجود بر اساس دستورهايي كه توسط دستگاههاي ذيربط پيشنهاد مي شود و به تصويب كميته مي رسد .
اتخاذ تدابير لازم به منظور حفظ حريم مناطقي كه در آينده براي تامين آب شهرها از طريق دستگاههاي ذيربط پيشنهاد مي شود .
اتخاذ تصميم در رابطه با بحرانهاي ناشي از آلودگي منابع آب و چگونگي مقابله به آنها .
تبصره ـ در ابتدا اداره كل بهداشت محيط موظف است نواقصي را كه موجب آلودگي منابع آب ميگردد به دستگاه ذيربط اعلام كند تا راسا نسبت به رفع آن اقدام نمايد .
در صورتي كه امكانات دستگاهها براي رفع نواقص كفايت ننمايد مراتب در كميته ياد شده مطرح خواهد شد
ماده 5 ـ وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي بمنظور حفظ بهداشت عمومي مكلف است بررسيهاي لازم را در مورد تاثير هاي هواي استنشاقي و ساير مواد مؤثر بر انسان معمول دارد و نسبت به ارائه توصيه هاي ضروري به مراجع ذيربط اقدام نمايد .
ماده 6 ـ مراكز كاربرد پرتوهاي يونساز در پزشكي مؤظف به همكاري و ارائه آمار و اطلاعات و فراهم نمودن تسهيلات بمنظور بررسي دزيمتري و بهسازي جهت انجام وظيفه كارشناسان وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي مي باشند . با متخلفان برابر مقررات قانوني مربوطه ( قانون تعزيرات ) رفتار خواهد شد .
ماده 7 ـ وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي مكلف است مراكز بهداشتي , درماني ـ آموزشي و تربيتي ـ اماكن عمومي ـ مراكز تهيه , توزيع , نگهداري و فروش مواد خوردني , آشاميدني و بهداشتي را از نظر ضوابط و مقررات بهداشت محيطي كنترل و با متخلفان از دستورالعمل ها و توصيه هاي بهداشتي وزارت برابر مقررات قانوني مربوطه ( قانون تعزيرات ) رفتار نمايد .
ماده 8 ـ مراجع صادر كننده پروانه كسب مراكز تهيه , توزيع , نگهداري وفروش مواد خوردني , آشاميدني و بهداشتي و اماكن عمومي مؤظفند ضمن رعايت ضوابط مربوط به خود , مقررات و توصيه هاي اعلام شده توسط وزارت بهداشت , درمان و آموزش پزشكي را نيز در اين زمينه رعايت نموده و قبل از صدور پروانه كسب , نظريه بهداشتي از اين وزارتخانه كسب نمايند .
ماده 9 ـ وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي علاوه بر وظيفه قانوني مبارزه با ناقلين بيماريها عهده دار نظارت بر امر مبارزه با بندپايان , جوندگان و حيوانهاي ناقل بيماريها نيز مي باشد . مراجع ذيربط ملزم به رعايت دستورالعملهاي بهداشت محيطي اين وزارتخانه در اين مورد هستند .
ماده 10 ـ بمنظور پيشگيري از شيوع بيماريهاي منتقل شده بوسيله بند پايان و حيوانهاي ناقل بيماري و همچنين جلوگيري از آلودگي محيط به سموم و مواد شيميايي و در صورت امكان روشهاي مبارزه از طريق بهسازي محيط ارجح بوده و دستگاههاي اجرائي ذيربط موظف به بهسازي كانونهاي جلب و تكثير بندپايان و حيوانهاي ناقل برابر توصيه ها و دستورالعملهاي وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي مي باشند .
تبصره ـ شهرداري ها مكلفند در تنظيم روشهاي جمع آوري ـ حمل و دفع زباله شهر و ساير خدمات شهري دستورالعملها و توصيه هاي وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي و ساير مراجع ذيربط را رعايت نمايند.
ماده 11 ـ صدور مجوز ورود و ترخيص و كنترل بهداشتي هر نوع دام و فراورده هاي خام دامي با توجه به نص مواد (2ـ3ـ4ـ7ـ8)قانون سازمان دامپزشكي كشور (مصوبه سال 1350)كه مؤخر بر قانون مواد خوردني و بهداشتي است علي الاطلاق و در تمام مراحل اعم از توليد ـ توزيع و عرضه از لحاظ پيشگيري و مبارزه با بيماريها ي دامي و بيماريهاي مشترك انسان و دام بر عهده سازمان دامپزشكي مي باشد .
طبيعي است چنانچه عرضه فراورده هاي خام دامي موجب بيماريها ي مختص انسان شود وهمچنين مواردي كه در فراورده هاي خام دامي تغييراتي داده شود كه مواد حاصل شده فراورده خام دامي تلقي نگردد مسئوليت كنترل بهداشتي بر عهده وزارت بهداشت ـ درمان آموزش پزشكي است كه مطابق قانون مواد خوردني وبهداشتي (مصوبه 1346) و اصلاحات آن انجام خواهد شد .
ماده 12 ـ وزارت بهداشت ـ درمان و آموزش پزشكي از طريق شبكه هاي بهداشتي ـ درماني و خانه هاي بهداشت در روستا ها ضمن آموزش گسترده بابسيج مردم و جلب همكاري بين بخشي در زمينه مسائل بهداشت محيطي از قبيل جمع آوري و حمل و دفع بهداشتي زباله ـ دفع بهداشتي مدفوع و كود حيواني ـ بهسازي معابر و جداسازي محل نگهداري دام و پرندگان از محل سكونت , نظارت و پيگيري لازم را داشته و همچنين در جهت بهسازي منابع و كنترل كيفي آب آشاميدني ـ جمع آوري و دفع بهداشتي فاضلابها ـ كنترل اماكن عمومي و مراكز تهيه , توزيع , نگهداري و فروش مواد غذايي اقدام نمايد .